PIRNA-SONNENSTEIN

Miejsce pamięci Pirna-Sonnenstein znajduje się w historycznym miejscu dawnego ośrodka zagłady. Instytucja w twierdzy zamku Sonnenstein jest najstarszym szpitalem psychiatrycznym w Niemczech. Placówka, która charakteryzowała się reformatorskim podejściem do psychiatrii, rozpoczęła działalność w 1811 roku. W latach 30. XX wieku nowy dyrektor medyczny, Paul Hermann Nitsche, wprowadził metodę leczenia opartą na higienie rasowej. Placówka przestała funkcjonować w grudniu 1939 roku. Zamek był wykorzystywany jako rezerwowy szpital wojskowy i obóz dla tzw. „osadników”, prawdopodobnie ze względu na jego bliskość do terenów Polski okupowanych przez żołnierzy niemieckich.

Wiosną 1940 roku w ustronnej części terenu instytucji utworzono ośrodek zagłady. W okresie od czerwca 1940 roku do sierpnia 1941 roku zamordowano ponad 13 700 osób z chorobami psychicznymi lub niepełnosprawnością. Ofiary wprowadzano do piwnicy w budynku C 16, która była zamaskowana jako prysznic, i duszono tlenkiem węgla. Kilka metrów dalej znajdowały się dwa piece koksownicze, w których następnie spalano ciała.

7 marca 1941 r., w ramach „Aktion T4”, co najmniej 123 pacjentów płci męskiej zostało przeniesionych ze szpitala psychiatrycznego w Lüneburgu do ośrodka zagłady Pirna-Sonnenstein i zamordowanych natychmiast po przybyciu. Był to jedyny transport, który odbył się bezpośrednio z Lüneburga do Pirny.

W celu poświadczenia wszystkich zgonów w ośrodku zagłady działał specjalny urząd stanu cywilnego, który wysyłał krewnym sfałszowane akty zgonu z podaną przyczyną i datą śmierci.

Po zakończeniu akcji „Aktion T4” i jej oficjalnym zaprzestaniu zabójstwa w Pirna-Sonnenstein były kontynuowane. Od lata 1941 r. w ramach tzw. „specjalnego traktowania 14f13” zamordowano ponad 1000 osób. Byli to byli więźniowie obozów koncentracyjnych Sachsenhausen, Buchenwald i Auschwitz, którzy nie nadawali się już do pracy i zostali zamordowani w komorze gazowej w zamku Sonnenstein. W tym czasie nie istniały jeszcze obozy zagłady z własnymi komorami gazowymi.

Po zakończeniu „akcji T4” jedna trzecia personelu ośrodka zagłady Pirna-Sonnenstein została przeniesiona do okupowanego przez Niemców Generalnego Gubernatorstwa w Polsce, aby wykorzystać swoją „wiedzę specjalistyczną” do budowy i obsługi trzech obozów zagłady w Sobiborze, Bełżcu i Treblince. W obozach tych w ramach „akcji Reinhardt” zamordowano ponad 1,8 miliona osób.

Latem 1942 r. ośrodek zagłady został zlikwidowany, a ślady zbrodni zatuszowano. Do zamku Sonnenstein, który do końca wojny służył również jako szpital wojskowy Wehrmachtu, przeniosła się „Szkoła Adolf Hitlera Gau Saksonia” oraz Szkoła Administracji Rzeszy.

W 1947 r. rozpoczęto ściganie lekarzy i pielęgniarek. Lekarz Paul Hermann Nitsche i dwie pielęgniarki zostali skazani na śmierć w procesie w Dreźnie.

W latach 1945–1949 zamek służył jako obóz dla uchodźców i kwarantanny dla byłych członków Wehrmachtu, a część urzędu powiatowego również mieściła się na jego terenie. Do 1954 roku w zamku znajdowała się akademia policyjna. W latach 1954–1991 duża część terenu była wykorzystywana przez przedsiębiorstwo zajmujące się inżynierią płynów do budowy turbin lotniczych. W 1989 roku powstała inicjatywa obywatelska mająca na celu utworzenie miejsca pamięci. W 1991 roku Stowarzyszenie Pomocy Pracownikom utworzyło warsztaty dla osób niepełnosprawnych, a jednocześnie powołano radę powierniczą w celu utworzenia miejsca pamięci. W latach 1992–1994 piwnice zostały przebudowane i przekształcone w miejsce pamięci. W 2000 roku zainaugurowano stałą wystawę.

W Pirnie zbrodnie upamiętniono również w przestrzeni publicznej. Od dworca kolejowego do miejsca pamięci prowadzi 16 drogowskazów, które informują o zamordowaniu pacjentów. Ponadto w całym mieście znajduje się „szlak pamięci” z kolorowymi krzyżami.