HADAMAR

Miejsce pamięci Hadamar znajduje się w historycznym miejscu dawnego ośrodka zagłady. W latach 1941–1945 w dawnym państwowym szpitalu psychiatrycznym w ówczesnej prowincji Hesja-Nassau zamordowano łącznie około 14 500 osób z chorobami psychicznymi lub niepełnosprawnościami w komorze gazowej, poprzez śmiertelne zastrzyki i podawanie leków oraz celowe niedożywianie.

W ciągu zaledwie ośmiu miesięcy, od stycznia do sierpnia 1941 roku, ofiarą „Aktion T4” padło ponad 10 000 osób. Ludzi wprowadzano do piwnicy zamaskowanej jako prysznic i dusili tlenkiem węgla. Kilka metrów dalej znajdowała się krematorium, w którym następnie spalano ciała. W kwietniu 1941 r. co najmniej 352 pacjentów szpitala psychiatrycznego w Lüneburgu zostało przeniesionych do ośrodka zagłady w Hadamar przez ośrodek tranzytowy w Herborn w ramach „Aktion T4”. Do tej pory znanych jest tylko dwóch ocalałych.

Po oficjalnym zakończeniu akcji „Aktion T4” zabójstwa w Hadamar były kontynuowane w tajemnicy. W ramach tzw. „decentralizowanej eutanazji” zamordowano około 4500 osób, w tym dzieci żydowskie, a w 1944 r. pacjentów pochodzenia zagranicznego. Wśród ofiar tej drugiej fazy „eutanazji” znaleźli się również pacjenci szpitala psychiatrycznego w Lüneburgu.

W celu poświadczenia wszystkich zgonów w ośrodku zagłady działał specjalny urząd stanu cywilnego, który wysyłał sfałszowane akty zgonu do krewnych.

Po zakończeniu „Aktion T4” część personelu ośrodka zagłady w Hadamar została przeniesiona do okupowanego przez Niemców Generalnego Gubernatorstwa w Polsce, aby wykorzystać swoją „wiedzę specjalistyczną” do budowy i prowadzenia trzech obozów zagłady w Sobiborze, Bełżcu i Treblince. W ramach „Aktion Reinhardt” w obozach tych zamordowano ponad 1,8 miliona osób, głównie Żydów, Sintów i Romów.

Po wyzwoleniu instytucji przez żołnierzy amerykańskich zbrodnie zostały udokumentowane na filmie. Materiał filmowy został wykorzystany do reedukacji ludności niemieckiej. Ściganie sprawców rozpoczęło się już w 1945 roku. Do 1947 roku odbyły się trzy procesy dotyczące zbrodni popełnionych w Hadamar (proces w Wiesbaden, proces w Norymberdze i proces przed Sądem Okręgowym we Frankfurcie).

W 1953 roku w holu wejściowym dawnego ośrodka zagłady zainstalowano płaskorzeźbę jako pomnik. W 1964 roku cmentarz z grobami osób zamordowanych w latach 1942–1945 przekształcono w miejsce pamięci. W 1983 roku w pomieszczeniach piwnicznych zorganizowano pierwszą wystawę. Dało to impuls do utworzenia miejsca pamięci. W 1991 roku w skrzydle kliniki zainstalowano stałą wystawę, która stała się miejscem pamięci zarządzanym przez Heski Urząd ds. Opieki Społecznej. Do 2025 roku miejsce pamięci zostanie przeprojektowane dzięki funduszom federalnego komisarza ds. kultury i mediów.