NFC zu H-B-08

Rozkaz jest opatrzony nagłówkiem Komitetu Rzeszy. Dane osobowe i miejsce zatrzymania są wydrukowane pogrubioną czcionką. Rozkaz jest sporządzony na maszynie i podpisany ręcznie.

Rozkaz »Komisji Rzeszy« z dnia 18 września 1941 r.

NLA Hanower Hann. 138 Lüneburg Acc. 102/88 n. 3027.

EDDA PURWIN (1940 – 1942)

Edda Purwin urodziła się 1 lipca 1940 roku w Lüneburgu. Jej matką była Anneliese Purwin (ur. 1918), pomoc domowa. Ojcem był Albert Gerstenberg (ur. 1910), mechanik. W momencie narodzin Eddy służył on jako żołnierz na froncie. Rodzice Eddy nie byli małżeństwem. W dniu narodzin Edda została zabrana do szpitala dziecięcego przy ulicy Barckhausenstraße 6 i zgłoszona do władz sanitarnych z powodu swojej niepełnosprawności. Stamtąd zgłoszenie zostało przesłane do »Komisji Rzeszy«, która 18 września 1941 r. zorganizowała przyjęcie Eddy do »Oddziału Dziecięcego Langenhorn«. Została tam przyjęta 5 lub 6 października 1941 r. Sześć miesięcy później jej matka ponownie zaszła w ciążę, tym razem z kapralem Johannem Seebeck (ur. 1914). Edda zmarła miesiąc przed narodzinami swojego brata Hansa Petera. Została zamordowana 18 stycznia 1942 r. w Hamburgu-Langenhorn. Dwa miesiące po jej śmierci zginął również Johann Seebeck. Zginął on podczas walk w Związku Radzieckim. Zaledwie miesiąc później Anneliese Purwin zaręczyła się z Josefem Pfeifferem, starszym szeregowym i pracownikiem fabryki, a 4 lipca 1942 r. wzięła z nim ślub.

Kiedy Friedrich Daps przybył na »oddział dziecięcy« w Lüneburgu, miał już za sobą wiele trudnych doświadczeń. Po kilku dniach spędzonych w Fundacji Pestalozziego w Großburgwedel został przeniesiony do placówki w Hanowerze-Langenhagen, a stamtąd do placówek w Rotenburgu. To zdjęcie jest jedyną zachowaną fotografią przedstawiającą go. Prawdopodobnie zostało zrobione w placówkach w Rotenburgu. Friedrich Daps pochodził z Isernhagen; jego ojciec był ogrodnikiem cmentarnym. Uważano, że był głuchoniemy.

Friedrich Daps

Wywiad

To czarno-biały portret fotograficzny. Friedrich Daps jest przedstawiony do klatki piersiowej, siedząc na krześle z drewnianym oparciem. Ma na sobie jasną bluzkę, krótkie blond włosy i patrzy w obiektyw z lekko otwartymi ustami.

Friedrich Daps, 1938.

NLA Hanower Hann. 155 Lüneburg Acc. 56/83 n. 218.

To czarno-białe zdjęcie. Jest rozmazane. Dora i Gustav Daps stoją na trawiastym terenie przed drzewami. Za nimi widać dom. Dora ma na sobie długą, czarną sukienkę z wysokim kołnierzem. Jej jasne włosy są prawdopodobnie siwe i związane w kok na karku. Gustav ma na sobie ciemne spodnie i ciemny płaszcz. Jego włosy są krótkie. Dora trzyma rękę w jego. Oboje wyglądają, jakby patrzyli poważnie w obiektyw. Dora może się uśmiechać.

Istnieje tylko kilka zdjęć rodziny Friedricha Dapsa.

Dora i Gustav Daps (dziadkowie), Isernhagen, przed 1914 r.

To czarno-białe zdjęcie. Trzech młodych mężczyzn stoi obok dużego głazu spoczywającego na niskim kamiennym cokole. Jeden z nich głaszcze owczarka niemieckiego siedzącego na głazie. Mężczyźni są elegancko ubrani w garnitury, koszule i krawaty. Trzymają kapelusze i patrzą w obiektyw. W tle widać dom.

Bracia Fritz, Ernst i Willi Daps (ojciec) (od lewej do prawej), około 1930 roku.

Zdjęcie jest w odcieniach sepii. Ernst Daps Junior jest widoczny od klatki piersiowej w górę. Ma na sobie jasną kurtkę, ciemny sweter i koszulę pod spodem. Jego włosy są ułożone w kok. Patrzy w lewo.

Ernst Daps Junior (kuzyn), przed 1956 r.

ArEGL 126.

Większość dzieci pochodziła z rodzin i była kochana przez rodziców. Byli oni zawsze obecni, wszędzie. Rodzice często opóźniali obowiązkowe przyjęcie do »Komisji Rzeszy« i niechętnie oddawali swoje dzieci. Po zamordowaniu dzieci rodzice odmawiali zapłaty za »opiekę«, która była im naliczana w zależności od ich sytuacji finansowej.

Są cztery czarno-białe zdjęcia. Są naklejone na kartkę papieru i opisane odręcznie. Każde zdjęcie przedstawia kilka osób, zarówno dzieci, jak i dorosłych. Lewy górny róg przedstawia scenę zabawy w ciepłym klimacie. Obok, rodzina przed choinką. Lewy dolny róg przedstawia grupę osób w różnym wieku ustawioną w kolejce do zdjęcia na schodach. Prawy dolny róg przedstawia rodzinę w ogrodzie działkowym.

Cztery zdjęcia z albumu przedstawiają Güntera Schulzego w otoczeniu rodziny. Był wesołym dzieckiem i zawsze angażował się we wszystko, 1938 r.

Własność prywatna Ursuli (Ulli) Heins | ArEGL 86.

To czarno-białe zdjęcie. Ulla i Günter Schulze siedzą na sankach, sfotografowani z boku. Ulla trzyma w ramionach lalkę, która leży na kolanach Güntera. Oboje patrzą w obiektyw.

Strona z albumu rodzinnego, 1938–1941.
Zdjęcie rodzeństwa Ulli i Güntera Schulze na sankach, 1940.

Własność prywatna Ursuli (Ulli) Heins | ArEGL 87.

Przez siedem miesięcy matka Güntera odmawiała pokrycia kosztów opieki. Dopiero po otrzymaniu płatności, w październiku 1945 roku – ponad rok po śmierci Güntera – przekazano jej ubrania syna. Musiała udać się do Lüneburga, aby je odebrać.

Günter Schulze

Wywiad

Pocztówka z okręgu Hanower do instytucji i domu opieki w Lüneburgu z dnia 1 marca 1945 r.

NLA Hanower Hann. 155 Lüneburg Acc. 56/83 n. 387.

Christa Jordan i jej rodzeństwo Margret i Friedrich na śniegu, zima 1942 roku.

ArEGL 175-2-6.

Dwa zdjęcia na śniegu, wykonane zimą 1942 roku na farmie rodziców w Knesebeck. Zaledwie kilka tygodni później Christa Jordan została przyjęta na »oddział dziecięcy« w Lüneburgu i zamordowana po trzymiesięcznym pobycie. Jej ojciec, Fritz Jordan, bezskutecznie próbował doprowadzić do jej przyjęcia do instytucji Bodelschwingh w Bethel w Bielefeldzie. Jej rodzice wyraźnie odmówili przyjęcia jej do Lüneburga.

Christa Jordan

Wywiad

Fritz Jordan odwiedził swoją córkę w Lüneburgu, kiedy była jeszcze w dobrym stanie zdrowia. Matka Christy, Anna, dwukrotnie odwiedziła Lüneburg w maju 1942 roku. Christa najwyraźniej wyzdrowiała po pierwszej wizycie. Jednak ponieważ nadal była uznana za »niezdolną do nauki«, pozostawała kandydatką do zamordowania.

Certyfikat jest pożółkły. Formularz jest napisany na maszynie. Urzędnik podpisał go ręcznie.

Akt zgonu Christy Jordan, 2 czerwca 1942 r.

ArEGL 175-2.

Kwiat szarotki jest wykonany z metalu. Jest emaliowany na biało, żółto i czarno. Posiada owalną zawieszkę.

Wisiorek Edelweiss, około 1941 roku.

Christian Meins siedzi na ławce w ogrodzie. Ma na sobie surowy garnitur, czapkę i ciemne buty. Lekko przechyla głowę. Patrzy radośnie w obiektyw.

Christian Meins, około 1940 roku.

ArEGL 169.

Kiedy latem 1943 roku zginęło wiele dzieci, Willi Baumert i Max Bräuner twierdzili, że wszystkie one padły ofiarą bombardowań w Hamburgu. W rzeczywistości tylko jedno dziecko trafiło w tym kontekście do »oddziału dziecięcego« w Lüneburgu: Christian Meins. Ten wisiorek w kształcie kwiatu szarotki należał do tradycyjnej kurtki Christiana. Zawsze nosił go przy sobie.

Wywiad

CHRISTIAN MEINS (1939 – 1943)

Christian Meins był pierwszym dzieckiem Gretel i Hermanna Meinsów. Podczas porodu pępowina owinięła się dwukrotnie wokół jego szyi, ograniczając dopływ tlenu do mózgu. Nigdy nie doszedł do siebie po tych komplikacjach i pozostał w tyle pod względem rozwoju. Jego rodzice byli bardzo zadowoleni ze swojego dziecka; był dla nich »księciem«. Kiedy rodzina Meinsów została zbombardowana i musiała opuścić Hamburg, jego rodzice nie mieli nic oprócz syna i kilku rzeczy osobistych. Wśród nich była ta pocztówka, na której ojciec napisał słowa otuchy:

»Jeśli nie masz nic innego, to przynajmniej masz swojego małego synka«.

Wywiad

Pocztówka jest pożółkła. Na przedniej stronie znajduje się zdjęcie. Christian Meins siedzi na piasku. Ma na głowie duży kapelusz przeciwsłoneczny i patrzy w bok z radosnym wyrazem twarzy. Na odwrocie, w języku Sütterlin (dosłownie „Sütterlin”), znajduje się krótki tekst w dwóch wersach: „Jeśli nie masz nic innego, ale przynajmniej swojego małego synka”.

Pocztówka od Christiana Meinsa, około 1942 r., przód i tył.

Własność prywatna Heidi Frahm.

HEINRICH HEROLD (1934 – 1942)

Heinrich Herold w ramionach babci, Duingen, 1934 r.

Własność prywatna Holgera Sieversa.

Heinrich, jego matka Auguste i siostra Irmgard Herold, Duingen, Wielkanoc 1939 r.

Własność prywatna Holgera Sieversa.

Heinrich Herold urodził się w Duingen. Miał starszą siostrę. Jego ojciec był właścicielem sklepu z narzędziami i prowadził stację benzynową. W wyniku tragicznego wypadku w pracy, w którym zginął ojciec Heinricha, dwa tygodnie po urodzeniu chłopiec stał się półsierotą, a jego matka została samotną matką. Chrzciny Heinricha i pogrzeb jego ojca odbyły się tego samego dnia. Siedem lat później, w 1941 roku, Heinrich Herold został przymusowo umieszczony na »oddziale dziecięcym« w Lüneburgu, ponieważ jego pracująca matka nie była już w stanie się nim opiekować i wychowywać. Przeniesiono go z domu nr 23 do domu nr 25. Tam został zamordowany, a jego ciało poddano sekcji zwłok. Jego mózg został wysłany do UKE. Przygotowano wiele preparatów w celu zbadania »zespołu Hurlera«. Szczątki mózgu odkryto ponad 70 lat później w archiwach Uniwersyteckiego Centrum Medycznego w Hamburgu-Eppendorf (UKE) i przypisano je Heinrichowi Heroldowi w 2012 roku. 208 części jego mózgu zostało pochowanych w 2013 roku na dawnym cmentarzu instytucji w Lüneburgu.

Wywiad

»Mały Heini był taki cichy, ale go oddali«.

Wywiad z Ilse Sievers przeprowadzony 2 listopada 2013 r.

ArEGL.

LUBA GORBATSCHUK (1943 – 1944)

Luba Gorbatschuk urodziła się 9 maja 1943 r. w obozie pracy Tannenkoppel dla pracowników z Europy Wschodniej w Hamburgu-Langenhorn. Była córką Tatjany Gorbatschuk, która wykonywała pracę przymusową w Hanseatisches Kettenwerk G.m.b.H. Jej matka »[…] uciekła kilka tygodni wcześniej«. Zostawiła swoją małą córkę w obozie.
Ponieważ nikt w obozie nie chciał lub nie był w stanie zaopiekować się Lubą, administracja obozu zgłosiła ją do »Reichskomitee für die wissenschaftliche Erfassung erblich-angeborener schwerer Krankheiten« (Komisji Rzeszy ds. Naukowej Rejestracji Dziedzicznych i Wrodzonych Poważnych Chorób) w Berlinie, a następnie 27 października 1944 r. została przyjęta do »oddziału dziecięcego« w Lüneburgu.
Strażnik z obozu pracy przymusowej i pracownica przymusowa przywieźli ją do tej placówki.

Luba została przyjęta do domu nr 25. Podczas badania przyjęciowego, ku zaskoczeniu Maxa Bräunera, nie wykazała żadnych nieprawidłowości poza ząbkowaniem. Poza tym Bräuner odnotował:

»Sięga po przedmioty podane mu do rąk. Uśmiecha się, gdy się do niego mówi. Jednakże ma również skłonność do płaczu. Dobrze je.«

Osiem tygodni później, 21 grudnia 1944 roku, Luba Gorbatschuk zmarła w wieku półtora roku. Oficjalną przyczyną śmierci był »marazm z idiotyzmem«. Zmarła z głodu. Została pochowana na cmentarzu dla zagranicznych pacjentów.

Formularz został wypełniony ręcznie. Pismo jest spójne. Wstępne diagnozy są napisane ołówkiem i oznaczone znakami zapytania.

Fragment historii choroby Luba Gorbatschuk.

NLA Hanower Hann. 155 Lüneburg Acc. 56/83 n. 67.

Waga jest wykonana z metalu. Jest całkowicie zardzewiała. Szalka wagi ma mniej rdzy. Jest emaliowana na biało.

Waga stołowa z tacą wagową, ok. 1910 r.

ArEGL 143.

Od 1944 r. wiele dzieci i młodych ludzi umierało z głodu lub z powodu chorób zakaźnych spowodowanych niedożywieniem i złymi warunkami higienicznymi. Głód trwał aż do lata 1946 r., ponieważ nawet po wojnie nikt nie podjął żadnych działań w celu poprawy zaopatrzenia w żywność i warunków sanitarnych.

Do połowy sierpnia 1945 r. dzieci nadal były przyjmowane na »oddział dziecięcy« w Lüneburgu. Po zwolnieniu dyrektora medycznego Maxa Bräumnera i części jego personelu oddział ten przemianowano na »dział dziecięcy«, ale nie zamknięto go. Nadal dochodziło również do brutalnych zgonów.

To czarno-białe zdjęcie. Heinz Knorr stoi przy pniu drzewa w ogrodzie. Ma na sobie szorty na szelkach i koszulę z krótkim rękawem. Patrzy w obiektyw z poważnym wyrazem twarzy.

Heinz Knorr, około 1943 roku.

Własność prywatna rodziny Twesten.

Heinz Knorr z Artlenburga zmarł z głodu wiele miesięcy po zakończeniu wojny. Uciekł, gdy ewakuowano jego wioskę. Jego rodzice bezskutecznie go szukali i dopiero po jego śmierci dowiedzieli się, że trafił do zakładu w Lüneburgu.

Heinz Knorr

Rudolf Hagedorn nauczył się chodzić w tych bucikach dla niemowląt. Są one jedną z niewielu rzeczy, które jego matka zdołała uratować podczas ucieczki z Pomorza jako pamiątka po swoim »małym Rudim«. Były przechowywane w pudełku wraz z kilkoma innymi pamiątkami i wraz z garstką zdjęć są jedynymi rzeczami, które siostra Rudolfa, Ingrid, nadal posiada po swoim bracie. Rudolf zmarł z głodu pod koniec czerwca 1945 roku na »oddziale dziecięcym« w Lüneburgu.

Wywiad

To kolorowe zdjęcie buta dziecięcego. But jest wykonany z brązowej skóry. Ma kształt buta. Sznurowadła łączą się u góry.

But dziecięcy, około 1930 roku.

Prywatna kolekcja Ingrid Hruby | ArEGL 170.

To czarno-białe zdjęcie Rudolfa na kolanach matki. Siedzą w ogrodzie. Jego matka ma na sobie jasną sukienkę w drobny wzór. Jej syn ma na sobie krótkie ogrodniczki i ciemny sweter. Ma blond loki i wygląda na bardzo szczęśliwego. Wydaje się, że porusza rękami. Jego matka nosi okulary i uśmiecha się do obiektywu.

Rudolf Hagedorn na kolanach swojej matki Margarete, około 1931 roku.

Własność prywatna Ingrid Hruby.

RUDOLF (RUDI) HAGEDORN (1929 – 1945)

Rudolf Hagedorn na kolanach swojej matki Margarete, około 1931 roku.

To czarno-białe zdjęcie. Rodzeństwo Rudolf i Ingrid Hagedorn stoją przed domem z okiennicami. Rudolf ma na sobie ciemne ubranie i trzyma na rękach swoją siostrę. Jego siostra ma około roku. Ma na sobie ciemną sukienkę z jasnym kołnierzykiem. Oboje wyglądają na bardzo szczęśliwych.

Ingrid w ramionach swojego brata Rudolfa Hagedorna, około stycznia 1943 roku.

Własność prywatna Ingrid Hruby.

Rudolf Hagedorn pochodził z Arnswalde (Pomorze). Jego ojciec został powołany do wojska po wybuchu wojny. Ponieważ matka Rudiego musiała pracować, przejął on wiele obowiązków domowych i opiekował się młodszym rodzeństwem, Kurtem i Ingrid. W 1944 roku rodzina została zmuszona do ucieczki i trafiła do Soltau. Nowy właściciel domu był niegrzeczny wobec uchodźców. Rudi został zgłoszony na policję jako »dziecko wymagające opieki instytucjonalnej«. 2 marca 1945 roku, wbrew woli matki, został zabrany z domu przez policję i przewieziony do szpitala psychiatrycznego w Lüneburgu. Ponieważ nie wykazywał żadnych nieprawidłowości medycznych, Max Bräuner doszedł do wniosku, że:

»Gdy już wyzdrowieje, uważam, że można będzie poważniej rozważyć kwestię jego zwolnienia«.

NLA Hanower Hann. 155 Lüneburg Acc. 56/83 n. 258.

Przez »powrót do zdrowia« Max Bräuner rozumiał powrót Rudiego do dawnej siły. Sześć dni później, 27 czerwca 1945 r., Rudi zmarł z głodu na »oddziale dziecięcym« w Lüneburgu. Kiedy jego matka zaniepokojona skontaktowała się z placówką, aby zapytać o jego stan, chłopiec nie żył już od pięciu dni. Nie poinformowano jej o tym.

Karty są lekko pożółkłe. Lewy górny róg jest rozdarty. Są napisane na maszynie. Notatki o dziecku są na nich napisane niebieskim długopisem.

Kartki od Margarete Hagedorn do sanatorium i domu opieki w Lüneburgu z datą 2 i 5 lipca 1945 r.

NLA Hanower Hann. 155 Lüneburg Acc. 56/83 n. 258.

wstecz