PIRNA-SONNENSTEIN

Miejsce pamięci Pirna-Sonnenstein znajduje się w historycznym miejscu dawnego ośrodka zagłady. Instytucja w twierdzy zamkowej Sonnenstein jest najstarszym szpitalem psychiatrycznym w Niemczech. Placówka, która charakteryzowała się reformatorskim podejściem do psychiatrii, rozpoczęła działalność w 1811 roku. W latach 30. XX wieku, wraz z mianowaniem Paula Hermanna Nitsche na stanowisko nowego dyrektora medycznego, upowszechniła się forma opieki oparta na higienie rasowej. W grudniu 1939 roku placówka zaprzestała działalności. Zamek był wykorzystywany jako rezerwowy szpital wojskowy i obóz dla tzw. »przesiedleńców«, prawdopodobnie ze względu na jego bliskość do terenów Polski okupowanych przez żołnierzy niemieckich.

Wiosną 1940 roku w ustronnej części terenu instytucji utworzono ośrodek zagłady. W okresie od czerwca 1940 roku do sierpnia 1941 roku zamordowano ponad 13 700 osób cierpiących na choroby psychiczne lub niepełnosprawnych. Ofiary były wprowadzane do piwnicy w budynku C 16, zamaskowanej jako prysznic, i duszone tlenkiem węgla. Kilka metrów dalej znajdowały się dwa piece koksownicze, w których następnie spalano ciała.

7 marca 1941 r., w ramach akcji »Aktion T4«, co najmniej 123 mężczyzn przebywających w szpitalu psychiatrycznym w Lüneburgu zostało przewiezionych do ośrodka zagłady Pirna-Sonnenstein i zamordowanych zaraz po przybyciu. Był to jedyny transport, który odbył się bezpośrednio z Lüneburga do Pirny.

W celu poświadczenia wszystkich zgonów w ośrodku zagłady działał specjalny urząd stanu cywilnego, który wysyłał krewnym fałszywe akty zgonu z podaną przyczyną i datą śmierci.

Po zakończeniu akcji »Aktion T4« i jej oficjalnym zaprzestaniu zabójstwa w Pirna-Sonnenstein były kontynuowane. Od lata 1941 r. w ramach tzw. »specjalnego traktowania 14f13« zamordowano ponad 1000 osób. Byli to byli więźniowie obozów koncentracyjnych Sachsenhausen, Buchenwald i Auschwitz, którzy nie nadawali się już do pracy i zostali zamordowani w komorze gazowej w zamku Sonnenstein. W tym czasie nie istniały jeszcze obozy zagłady z własnymi komorami gazowymi.

Po zakończeniu »Aktion T4« jedna trzecia personelu ośrodka zagłady Pirna-Sonnenstein została przeniesiona do okupowanego przez Niemców Generalnego Gubernatorstwa w Polsce, aby wykorzystać swoją »wiedzę specjalistyczną« do budowy i obsługi trzech obozów zagłady: Sobibór, Bełżec i Treblinka. W obozach tych w ramach »Aktion Reinhardt« zamordowano ponad 1,8 miliona osób.

Latem 1942 roku ośrodek zagłady został zlikwidowany, a ślady zbrodni zatuszowane. Do zamku Sonnenstein, który do końca wojny służył również jako szpital wojskowy Wehrmachtu, przeniosły się »Szkoła Adolf Hitlera Gau Saksonia« oraz Szkoła Administracji Rzeszy.

Postępowanie karne przeciwko lekarzom i pielęgniarkom rozpoczęło się w 1947 roku. Lekarz Paul Hermann Nitsche i dwie pielęgniarki zostali skazani na śmierć w procesie w Dreźnie.

W latach 1945–1949 zamek służył jako obóz dla uchodźców i kwarantanny dla byłych członków Wehrmachtu, a część urzędu administracji okręgowej również mieściła się na jego terenie. Do 1954 roku w zamku znajdowała się akademia policyjna. W latach 1954–1991 znaczna część terenu była wykorzystywana przez firmę zajmującą się inżynierią płynów do budowy turbin lotniczych. W 1989 roku powstała inicjatywa obywatelska mająca na celu utworzenie miejsca pamięci. W 1991 roku Stowarzyszenie Pomocy Pracownikom utworzyło warsztaty dla osób niepełnosprawnych, a jednocześnie powołano radę powierniczą w celu utworzenia miejsca pamięci. W latach 1992–1994 piwnice zostały przebudowane i przekształcone w miejsce pamięci. W 2000 roku zainaugurowano stałą wystawę.

W Pirnie zbrodnie upamiętniane są również w przestrzeni publicznej. Od dworca kolejowego do miejsca pamięci prowadzi 16 drogowskazów, które zawierają informacje o zamordowaniu pacjentów. Ponadto w całym mieście znajduje się »szlak pamięci« z kolorowymi krzyżami.