NFC zu H-K-01

»EUTANAZJA DZIECI«

Od 1940 r. pierwsze »oddziały dziecięce« zaczęły działać w Görden, Dösen, Marsbergu i Wiedniu (»Spiegelgrund«). Ponieważ wymóg zgłaszania dzieci rzadko był przestrzegany, a rodzice wykazywali niewielką chęć do współpracy, Ministerstwo Spraw Wewnętrznych Rzeszy wydało dekret. Między innymi podwyższono wiek dzieci podlegających zgłoszeniu do 16 lat. W rezultacie utworzono kolejne »specjalne oddziały dziecięce«, a liczba morderstw dzieci wzrosła. »Specjalny oddział dziecięcy« w Lüneburgu rozpoczął działalność i stał się jednym z głównych miejsc zbrodni.

Papier jest lekko zniszczony. Dekret został napisany na maszynie do pisania. Nie ma na nim odręcznego podpisu.

Fragment dekretu Ministerstwa Spraw Wewnętrznych Rzeszy z dnia 20 września 1941 r.

NLA Hanower Nds. 721 Lüneburg Acc. 8/98 n. 3/9.

Właściwe władze otrzymały wyraźne polecenie wypełnienia swoich obowiązków sprawozdawczych. Miały one przekonać rodziców, że środek ten jest korzystny dla społeczności i rodzin. Najwyraźniej wyniki ankiety przeprowadzonej przez Ewalda Meltzera w 1920 r. nie były dokładne. Badanie, które zostało opublikowane dopiero w 1925 r., wykazało, że 78 procent rodziców chciało, aby ich niepełnosprawne dzieci zostały »uratowane«. Jednak nie była to prawda.

Zarejestrowane dzieci i młodzież były badane przez »Komisję Rzeszy« i lokalnych lekarzy. Ocena, czy dziecko lub nastolatek był »zdolny do rozwoju i edukacji«, decydowała o tym, czy przeżyje, czy umrze. Osoby uznane za »niezdolne« były mordowane, a ich mózgi wykorzystywano do badań medycznych.

W domach, szpitalach i instytucjach utworzono ponad 30 »oddziałów dziecięcych« w celu przeprowadzania »eutanazji dzieci«. Nie wszystkie z nich funkcjonowały w tym samym okresie. Wiadomo, że na »oddziałach dziecięcych« zmarło około 6800 dzieci i nastolatków, z czego co najmniej 6500 zostało zamordowanych.

Nawet poza »oddziałami dziecięcymi« w wielu miejscach dochodziło do »eutanazji dzieci« na nieznaną skalę.

Papier jest pożółkły. Jest to połowa strony formatu DIN A4. Dokument jest formularzem. Jest wypełniony na maszynie do pisania.

Akt zgonu z dnia 13 września 1941 r.

Archiwum Państwowe w Hamburgu 352-8/7 Szpital Państwowy Langenhorn n. 86294.

Przed utworzeniem »oddziału dziecięcego« w Lüneburgu co najmniej dziesięcioro dzieci z przyszłego obszaru działania zostało przyjętych do dwóch »oddziałów dziecięcych« w Hamburgu, Rothenburgsort (1) i Langenhorn (9):

  • Hermann Beekhuis (Leer)
  • Helmuth Beneke (Bremervörde)
  • Gerda Cordes (Uelzen)
  • Marianne Harms (Bardowick)
  • Hillene Hellmers (Leer)
  • Irmgard Jagemann (Bremen)
  • Rosemarie Kablitz (Wilstedt)
  • Edda Purwin (Lüneburg)
  • Günther Schindler (Wilhelmshaven)
  • Hans-Ludwig Würflinger (Bremen)

Pięciu z nich powróciło do domu w latach 1942–1943, pozostali zostali zamordowani. Najmłodszą ofiarą był Hermann Beekhuis. Został zamordowany w wieku trzech i pół miesiąca w szpitalu dziecięcym w Rothenburgsort. Oficjalna data śmierci została sfałszowana.

Protokół jest lekko pożółkły. Jest napisany maszyną do pisania. Poszczególne terminy i wyrażenia są podkreślone na czarno i czerwono. Dokument poprzedzają nazwiska prokuratora prowadzącego przesłuchanie i protokolantki.

Fragment przesłuchania Friedy Bergmann z dnia 5 listopada 1947 r.

NLA Hanower Dolna Saksonia 721 Lüneburg Acc. 8/98 n. 3.

W dniach 9 i 10 października 1941 r. do »oddziału dziecięcego« w budynkach 25 i 23 szpitala psychiatrycznego w Lüneburgu przyjęto 138 dzieci i młodzieży. Pochodziły one z instytucji Rotenburga należących do Inner Mission. Z tej pierwszej grupy przeżyło tylko dziewięciu chłopców i siedem dziewcząt. Frieda Bergmann, pielęgniarka z »oddziału dziecięcego« w Lüneburgu, została przesłuchana w Lüneburgu wkrótce po wojnie.

Jest to czarno-białe zdjęcie lotnicze budynków zakładu. W środkowej części widocznych jest wiele małych, prostoliniowych działek.

Widok z lotu ptaka na instytucje Misji Wewnętrznej w Rotenburgu, pocztówka, przed 1945 r.

ArEGL 99.

Instytucje Inner Mission w Rotenburgu miały służyć jako szpital pomocniczy dla ofiar wojny powietrznej w Bremie. W tym celu zamknięto oddział dziecięcy, a dzieci tam leczone zostały rozdzielone. Dziewięćdziesiąt dziewięć dzieci wysłano do instytucji von Bodelschwingh w Bethel w Bielefeldzie, a 24 dzieci wysłano do Fundacji Eben-Ezer w Lemgo. Dzieci, które nie mogły uczęszczać do szkoły, przeniesiono do »oddziału dziecięcego« w Lüneburgu.

Dla wielu dzieci i młodzieży niepełnosprawnej z prowincji Hanower instytucje Inner Mission w Rotenburgu były wielkim domem. Na przedstawionych tutaj zdjęciach z pewnością znajdują się dzieci i młodzież, które później zamordowano w Lüneburgu. Na zdjęciu chłopców przed Wichernhausem po lewej stronie widać na przykład Eckarta Willumeita z Celle.

Jest to czarno-białe zdjęcie przedstawiające dziesięcioro dzieci. Dzieci są w różnym wieku, od około półtora roku do trzynastu lat. Siedzą na różnych krzesłach. Jest to zdjęcie spontaniczne, niearanżowane. Obok dzieci siedzą trzy kobiety w strojach pielęgniarek.

Młodzi ludzie z bratem Karlem Stallbaumem przed budynkiem Wichernhaus należącym do organizacji Rotenburg Works of the Inner Mission, około 1938 roku. Autor zdjęcia: Kurt Stallbaum.

Archiwum dzieł wewnętrznej misji w Rotenburgu.

To czarno-białe zdjęcie. Grupa dwudziestu dzieci stoi w rzędzie przed autobusem. Dzieci mają na sobie płaszcze i czapki. Patrzą w obiektyw aparatu. Za nimi stoją dorośli.

Zdjęcie grupowe dzieci przewożonych z Hanoweru-Langenhagen. Po lewej stronie stoi dyrektor z Rotenburga, pastor Johannes Buhrfeind. Za nim po prawej stronie stoi pielęgniarz oddziałowy lub »ojciec domu« Grützmacher.

Archiwum dzieł wewnętrznej misji w Rotenburgu.

Wśród dzieci przeniesionych do Lüneburga było 25, które 18 marca 1938 r. przeniesiono ze szpitala psychiatrycznego w Hanowerze-Langenhagen do Rotenburga po zamknięciu kliniki dziecięcej w Langenhagen. Oprócz Eckarta Willumeita byli to Friedrich Daps, Waldemar Borcholte i Hans-Herbert Niehoff. Muszą to być cztery dzieci widoczne na zdjęciu.

Wywiad

W okresie od 1941 r. do 24 sierpnia 1945 r. do »oddziału dziecięcego« w Lüneburgu przyjęto łącznie co najmniej 762 dzieci i młodzież w wieku od jednego dnia do 16 lat. Ponad 440 z nich nie przeżyło pobytu w szpitalu. Nie jest jasne, czy kolejne 61 dzieci i młodzieży przeżyło.

Jest to wykres kołowy. Pokazuje on, że ponad 60 procent dzieci zmarło.

Śmiertelność na »oddziale dziecięcym« w Lüneburgu wyniosła ponad 60 procent. Ponieważ nie wszystkie losy są znane, może być ona nawet wyższa.

Jest to wykres słupkowy. Dla dziewcząt jest jeden słupek, a dla chłopców jest jeden słupek. W 1941 roku zmarło łącznie 19 dzieci. W 1942 roku zmarło łącznie 108 dzieci. W 1943 roku zmarło łącznie 132 dzieci. W 1944 roku zmarło łącznie 120 dzieci. W 1945 roku zmarło łącznie 59 dzieci.

Większość dzieci i młodzieży zamordowano w 1943 r. (132) i 1944 r. (120). Nawet po zakończeniu wojny nadal dochodziło do zgonów. Ostatnia hospitalizacja na »oddziale dziecięcym« w Lüneburgu miała miejsce 23 sierpnia 1945 roku. Pacjentem był półtoraroczny Heiko Bromm z Hannoversch-Münden. Zmarł dwa miesiące później.

To, czy i ile dzieci i młodzieży zostało skierowanych na »oddział dziecięcy«, zależało od działań rodziców, położnych, nauczycieli i władz zdrowotnych. Działania te różniły się znacznie w zależności od regionu. Były regiony, z których nie zgłoszono żadnego dziecka lub zgłoszono tylko jedno dziecko (np. Cloppenburg i Vechta). Znaczna liczba dzieci została przyjęta na »oddział dziecięcy« z Hanoweru (135), Bremy (39), Celle (33), Lüneburga (33), Bremerhaven (31) i Hildesheim (31).

Jest to mapa dzisiejszej Dolnej Saksonii wraz z Brema i Hamburgiem. Powiaty są zaznaczone różnymi kolorami. Powiaty zaznaczone na biało przyjęły mniej niż 3 dzieci. Tylko 6 miast i powiatów nie zgłosiło żadnych przypadków i nie przyjęło żadnych dzieci.

Dzieci i młodzież przebywające na »oddziale dziecięcym« w Lüneburgu pochodziły z terenów dzisiejszych krajów związkowych Dolna Saksonia, Brema, Hamburg i Nadrenia Północna-Westfalia. Ta mapa obszaru, z którego pochodzili pacjenci, pokazuje miasta i powiaty, z których zostali przyjęci na »oddział dziecięcy« w Lüneburgu, oraz liczbę tych osób.

To czarno-białe zdjęcie. Herta Ley ma na sobie sukienkę z naramiennikami i szalik w kratkę. Do tego jasną czapkę. Jest sfotografowana z boku i trzymana za lewą rękę przez wyższą osobę.

Herta Ley, około wiosny 1932 roku.

ArEGL.

Władze sanitarne w Leer miały kilku bardzo oddanych pracowników. Osiem z trzynastu dzieci z Leer zostało zamordowanych. Wśród nich była Herta Ley z Westrhauderfehn. Przybyła do Lüneburga 9 października 1941 roku i była jedną z pierwszych zamordowanych dzieci.

Młodzi ludzie, którzy nie zachowywali się w odpowiedni sposób i byli uznawani za »niezdolnych do wychowania«, byli zgłaszani przez służbę pomocy społecznej dla młodzieży do przyjęcia na »specjalny oddział dziecięcy«. Jako lekarz w instytucji pomocy społecznej dla młodzieży w Wunstorfie, Willi Baumert osobiście przyjmował swoich podopiecznych na »specjalny oddział dziecięcy« w Lüneburgu. Siegfried Eilers, który przybył do Lüneburga wraz z trójką rodzeństwa, również musiał przejść przez to doświadczenie. Jego młodszy brat Ernst nie przeżył pobytu w tym miejscu.

Jest to nieco zamazane, lekko porysowane czarno-białe zdjęcie. Widocznych jest na nim osiem osób w strojach rolniczych. Po prawej stronie siedzi Wilhelm Eilers wraz z synem i córką. Po prawej stronie siedzą trzy kobiety. Pomiędzy nimi stoi osoba w grubych drewnianych butach i fartuchu. Jej głowa nie jest widoczna na zdjęciu. Wszyscy patrzą poważnie w obiektyw aparatu.

Ernst Eilers w ramionach swojego ojca Wilhelma Eilersa, z siostrą Hannelore stojącą po jego lewej stronie, Brünninghausen, około 1941 roku.

Własność prywatna Susanne Grünert.

Pocztówka przedstawiająca zakład opiekuńczy i dom spokojnej starości w Lüneburgu, 1915 r.

ArEGL 99.

Pocztówka przedstawia zakład opiekuńczy i dom spokojnej starości w Lüneburgu, z klubem (dom nr 36) na pierwszym planie. W tle widać domy 24, 23 i 25 (od lewej do prawej), w których mieścił się »oddział dziecięcy« w Lüneburgu. Istnieje co najmniej 13 różnych pocztówek z różnymi motywami i widokami terenu oraz poszczególnych budynków. Tylko ta pocztówka przedstawia wszystkie budynki »oddziału dziecięcego«.

Dziewczęta były zakwaterowane na piętrze budynku nr 25, natomiast chłopcy na parterze. Kolejnych 20 chłopców zakwaterowano na parterze budynku nr 23. Jesienią 1944 r. »oddział dziecięcy« wyprowadził się z budynku nr 23. Chłopcy zostali przeniesieni do budynku nr 25. Od początku 1945 r. budynek nr 25 służył jako szpital wojskowy. »Oddział dziecięcy« przeniósł się do budynku nr 24 i pozostał tam do 1946 r.

Jest to czarno-białe zdjęcie domu nr 25. Jest to dwupiętrowy dom położony za wysokimi drzewami. Dom posiada drewniane balkony z zadaszeniem wzdłuż całej długości budynku.
Jest to czarno-białe zdjęcie domu nr 23. Dom ma dwa piętra. Otaczają go wysokie drzewa. Po ścianie budynku pnie się pnącze, sięgające aż do dachu.
Jest to czarno-białe zdjęcie domu nr 24. Dom jest dwupiętrowy z poddaszem mieszkalnym. Posiada werandę z drewnianym balkonem. Przed domem rosną wysokie krzewy i znajduje się ogród otoczony żywopłotem.

Dom 25, 24 i dom 23, po 1950 roku.

ArEGL 109.

Dokument jest pożółkły. Jest napisany gęsto na maszynie do pisania. Niektóre terminy zostały dodane odręcznie. Nazwiska i termin „szczególne zastosowanie” są podkreślone odręcznie na czerwono.

Fragment protokołu przesłuchania pielęgniarki Marie-Luise Heusmann z dnia 3 listopada 1947 r., str. 6.

NLA Hanower Dolna Saksonia 721 Lüneburg Acc. 8/98 n. 3.

To czarno-białe zdjęcie. Łóżka mają stalową ramę i materac. Widocznych jest jedenaście łóżek. Stoją one blisko siebie, oddzielone jedynie niewielkimi stolikami z serwetkami. W pokoju są dwa okna z kratami.

Zdjęcie wykonane w dormitorium szpitala psychiatrycznego w Lüneburgu po 1945 roku. Wyposażenie było bardzo skromne. Zapewniono jedynie najpotrzebniejsze rzeczy.

ArEGL 122.

Były tam duże sypialnie z zbyt małą liczbą łóżek. Dzieci musiały dzielić łóżka lub spać na materacach rozłożonych na podłodze. Brakowało środków do prania i artykułów toaletowych. Dzieci, które nie potrafiły korzystać z toalety, nie były odpowiednio myte. Często nie otrzymywały czystej odzieży. Łóżka rzadko były zmieniane, a dzieci leżały we własnych odchodach. Z powodu złych warunków higienicznych i nieodpowiedniego odżywiania rozprzestrzeniały się choroby skóry i jelit.

Kiedy Elly Endewardt chciała odwiedzić swojego syna Jürgena trzy dni po jego przyjęciu do szpitala, nie pozwolono jej się z nim zobaczyć. Matka mimo to weszła do pokoju i zobaczyła pielęgniarkę chowającą brudną pościel pod łóżkiem. Oprócz zbyt cienkiej kołdry zauważyła, że Jürgen był całkowicie nagi, mimo zimowych temperatur. Dwa tygodnie później odwiedziła szpital jeszcze dwa razy, aby porozmawiać z dyrektorem medycznym. Następnego dnia Jürgen nie żył.

Wywiad

To czarno-białe zdjęcie. Elly Endewardt trzyma Jürgena na rękach. Dieter i Ute trzymają ich oboje. Elly ma na sobie jasną bluzkę z wysokim kołnierzem i broszką przy szyi. Jej włosy są starannie upięte. Patrzy przyjaźnie w obiektyw aparatu. Dzieci mają na sobie jasne ubrania i również patrzą w obiektyw. Ute ma we włosach dużą kokardę.

Elly Endewardt z trójką dzieci: Dieterem, Jürgenem i Ute (od lewej do prawej), lato 1942 roku.

Prywatna kolekcja Barbary Burmester | Helga Endewardt.

Papier jest jasnozielony i perforowany. W wydrukowanej tabeli wpisano odręcznie niebieskim atramentem imię i nazwisko Elly Endewardt, jej stopień pokrewieństwa z synem Jürgenem oraz datę wizyty. Nad tabelą widnieje imię i nazwisko Jürgena Endewardta. W kolumnie „Uwagi” po prawej stronie tabeli innym pismem czarnym atramentem wpisano „5.12.42 rozmowa z dyrektorem”. Dwa wiersze poniżej pozostałych wpisów znajduje się adnotacja „zmarł 7.12.42”.

Karta odwiedzającego dla Jürgena Endewardta.

NLA Hanower Hann. 155 Lüneburg Acc. 56/83 n. 234.

Wielu rodziców skarżyło się, że zabawki, które dali swoim dzieciom, zniknęły. Nie było szkoły ani terapii. Nie zrobiono nic dla dzieci i młodzieży. Młodzi ludzie, którzy byli »zdolni do pracy«, musieli pomagać w pracach ogrodniczych lub polowych. Nikt nie opiekował się młodszymi dziećmi, dopóki nie zostały zamordowane.

Papier jest pożółkły. Lista została sporządzona na maszynie do pisania. Leki są wymienione według roku. Za nimi podano miesięczne zużycie. Niektóre liczby są podkreślone na czerwono. Część informacji o lekach została dodana odręcznie.

Wykaz zużycia leków w latach 1941–1948.

NLA Hanower Dolna Saksonia 721 Lüneburg Acc. 8/98 n. 3.

Paul Nitsche opracował »schemat Luminal« służący do zabijania dzieci i młodzieży. Podawano nadmierne dawki leku przeciwpadaczkowego Luminal, który często był przepisywany jako środek uspokajający. Podawanie tego leku przez dłuższy czas prowadziło do płytkiego oddychania i powodowało choroby układu oddechowego, niewydolność krążenia i niewydolność nerek. Pozwalało to na zabijanie »niegodnych życia« w sposób pozornie naturalny i nie rzucający się w oczy. W Lüneburgu oprócz Luminalu stosowano również Veronal i morfinę.

Zużycie leków wykorzystywanych do popełniania morderstw wzrosło stukrotnie. Ilość zużytych leków pozostawała wysoka aż do 1947 roku. Pozwala to wyciągnąć pewne wnioski.

Losy dzieci i młodzieży zależały od tego, czy lekarze ocenili je jako »zdolne do rozwoju« i »zdolne do nauki«. Słaby rozwój lub niskie zdolności uznawano za »niegodne życia«. Nawet jeśli wymagana była intensywna opieka, rozważano »leczenie«, czyli eutanazję. Lekarze otrzymywali tak zwane »zezwolenia« od »Komisji Rzeszy«. Często wydawano kilka takich zezwoleń w ciągu jednego dnia, jak pokazuje ta lista z Eglfing-Haar.

Lista została sporządzona na maszynie do pisania. Wiele informacji jest trudnych do odczytania, ponieważ jest to słaba czarno-biała kopia. Zawiera ona dane osobowe osób. Ponadto podano dzień przyjęcia. A także dzień odejścia i miejsce, do którego osoby te zostały zwolnione.

Fragment wykazu przypadków udzielenia zezwolenia z raportu majora Leo Alexandra dla procesu lekarzy w Norymberdze, w: Lutz Kälber: Kindermord in Nazi-Deutschland (Dzieciobójstwo w nazistowskich Niemczech), w Gesellschaften 2, 2012.

Jest to pożółkły arkusz papieru w kształcie kwadratu. Jest to papier firmowy Komitetu Rzeszy. Jest wypełniony na maszynie do pisania, podpisany odręcznie i opatrzony pieczęcią z orłem Rzeszy.

List Komitetu Rzeszy do Otto Wiepela z dnia 29 września 1942 r.

NLA Hanower Hann. 155 Lüneburg Acc. 56/83 n. 428

Otto Wiepel otrzymał od »Komisji Rzeszy« zapewnienie, że pokryje ona koszty opieki nad Herbertem przez pięć miesięcy. Była to obliczona długość życia, ponieważ tyle czasu mieli lekarze i władze na przeprowadzenie i zorganizowanie morderstwa Herberta.

Instrukcja jest lekko pożółkła. Jest gęsto zadrukowana i napisana na maszynie do pisania. Informacje dotyczące Larsa Sundmäkera i „oddziału dziecięcego” w Lüneburgu są wydrukowane pogrubioną czcionką. Nie ma podpisu.

Postanowienie »Komisji Rzeszy« o przyjęciu Larsa Sundmäkera do »oddziału dziecięcego« w Lüneburgu, 8 kwietnia 1943 r.

NLA Hanower Hann. 155 Lüneburg Acc. 56/83 n. 405.

»Komisja Rzeszy« podjęła decyzję o przyjęciu dzieci do »specjalistycznego oddziału dziecięcego«. Wydała również »zalecenie dotyczące leczenia«. Nie widząc ani nie spotykając się z dziećmi i młodzieżą, eksperci Catel, Wentzler i Heinze zaznaczyli na formularzu czerwony krzyżyk, niebieski znak minus lub literę »B«. Oddział dziecięcy w Lüneburgu otrzymał w zamian odpowiednie »zalecenie dotyczące leczenia«. Krzyżyk oznaczał zabójstwo, litera »B« oznaczała »obserwację« i oznaczała odroczenie, a niebieski znak minus oznaczał brak zabójstwa.

Nie ma wyraźnego rozróżnienia między przestępstwami popełnionymi wobec dorosłych pacjentów a przestępstwami popełnionymi wobec nastolatków lub nieletnich. Nastolatki w wieku 14 lat i starsze, które były umieszczone na »oddziale dziecięcym«, były zgłaszane do sterylizacji i poddawane przymusowej sterylizacji. Były one również przenoszone do ośrodków zagłady i obozów koncentracyjnych dla młodzieży, gdzie poddawano je przemocy fizycznej, a nawet mordowano. Dzieci i nastolatki umieszczone w Lüneburgu uniknęły jedynie przeniesienia do obozów koncentracyjnych dla młodzieży.

Dane osobowe na formularzu zostały wypełnione odręcznie. Uzasadnienie wniosku zostało napisane na maszynie do pisania.

Wnioski o sterylizację złożone przez Maxa Bräunera i Hansa Rohlfinga w sierpniu 1942 r.

NLA Hanower Hann. 138 Lüneburg Acc. 103/88 n. 609.

Dla Ingeborg Wernitz sterylizacja była warunkiem koniecznym do wypisania jej z »oddziału dziecięcego«. Wniosek złożono cztery miesiące przed jej 14. urodzinami. Została poddana przymusowej sterylizacji 21 stycznia 1943 r. i dopiero potem została wypisana ze szpitala.

8 września 1943 r. co najmniej jedenaście młodych osób poniżej 18 roku życia zostało przeniesionych z zakładu opiekuńczego i domu spokojnej starości w Lüneburgu do ośrodka zagłady w Pfafferode. Osiem z nich zostało tam zamordowanych; tylko jedna osoba została zwolniona przed końcem wojny. Jedna młoda kobieta przeżyła, ale w 1947 r. została przeniesiona z powrotem do Lüneburga.

Młodzi ludzie zamordowani w Pfafferode to:

Ilse Allrütz (1928 – 1944)
Richard Bergmann (1926 – 1943)
Rolf Erbguth (1928 – 1943)
Harald Frandsen (1926 – 1944)
Kurt Nolte (1925 – 1944)
Gerda Plenge (1927 – 1945)
Otto Schulz (1927 – 1944)
Ekatharina Taranowa (1926 – 1944)

wstecz