NFC zu H-K-05

ZAKRES DZIAŁANIA

Prawie wszyscy zaangażowani w zabijanie pacjentów nie kwestionowali swoich działań. Nie sprzeciwiali się, działając najwyraźniej bez wątpliwości i wyrzutów sumienia. W związku z zbrodniami w Lüneburgu tylko kilka osób próbowało, w miarę swoich możliwości, nie brać w nich udziału.

List jest dziurkowany. Napisany na maszynie. Pismo jest częściowo wyblakłe i trudne do odczytania. Jedno zdanie jest podkreślone czerwonym długopisem. Inne zdanie jest zaznaczone na marginesie czarnym długopisem. W zaznaczonym zdaniu słowa „criminally insane” są podkreślone na czarno.

List Georga Andreae, głównego prezydenta prowincji Hanower, do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych Rzeszy, z dnia 11 lipca 1940 r.

NLA Hanower Hann. 155 Göttingen Acc. 58/83 n. 10.

Georg Andreae z administracji prowincjonalnej w Hanowerze udał się do Berlina, aby opóźnić zgłaszanie chorych. Tam udało mu się zapewnić, że przeniesienie poszczególnych pacjentów do ośrodka zagłady mogło zostać odroczone. Chciał również zapewnić, aby ocena »przydatności« była interpretowana bardzo szeroko. Jednak nie udało mu się to. Dał się przekonać, że istnieje rozkaz Führera i nie skorzystał ze swojej swobody decyzyjnej, aby odroczyć przeniesienie jak największej liczby osób.

Jako eksperci Georg Andreae, Ludwig Geßner i Gottfried Ewald wiedzieli, że »eutanazja« była planowanym morderstwem. Byli jej przeciwni. Ich zdaniem osoby niepełnosprawne nie powinny być mordowane, ale powinny otrzymywać jedynie niezbędną opiekę i pomoc. Wspólnie napisali memorandum do ministra spraw wewnętrznych Rzeszy Wilhelma Fricka, w którym sprzeciwiali się »eutanazji«. Nie przyniosło to jednak żadnego skutku.

To jest kopia dokumentu. Jest on w jasnym kolorze. Dokument jest gęsto pisany. W niektórych miejscach poprawiono słowa. Niektóre akapity są wyróżnione na czerwono, a kilka zdań podkreślono na czerwono.

Fragment protokołu przesłuchania Georga Andreae przeprowadzonego przez prokuratora w dniu 11 maja 1948 r.

NLA Hanower Nds. 721 Hanower Acc. 61/81 n. 28/1.

GEORG ANDREAE (1888 – 1983)

To jest kopia dokumentu. Jest on w jasnym kolorze. Dokument jest gęsto pisany. W niektórych miejscach poprawiono słowa. W pierwszym wierszu tekstu słowa „Dr Andreae” są podkreślone czerwonym długopisem.

Fragment protokołu przesłuchania Georga Andreae przeprowadzonego przez prokuratora w dniu 11 maja 1948 r.

NLA Hanower Nds. 721 Hanower Acc. 61/81 n. 28/1.

Georg Andreae urodził się w Getyndze i ożenił się w 1918 roku. Studiował prawo w Berlinie, Monachium, Fryburgu i Kilonii. W 1933 roku wstąpił do NSDAP i został członkiem SS. Od 1934 roku do końca wojny był dyrektorem administracyjnym ds. opieki nad młodzieżą i usług socjalnych, a także szpitali psychiatrycznych i domów opieki w prowincji Hanower. To sprawiło, że był odpowiedzialny za realizację »Aktion T4«, a także późniejszych działań związanych z »eutanazją« w prowincji Hanower. Po zwolnieniu w 1945 roku został dyrektorem zarządzającym Stowarzyszenia Schronisk Dolnej Saksonii i wykładał prawo w szkole diakonis w Stephansstift w Hanowerze. W 1947 r. został denazyfikowany jako »zwolennik«. W 1948 r. wszczęto przeciwko niemu, Ludwigowi Geßnerowi i Paulowi Fröhlichowi postępowanie przygotowawcze w sprawie pomocnictwa w zabójstwie. Pod koniec 1950 r. wszyscy trzej zostali uniewinnieni. Georg Andreae zmarł w 1983 r.

Ze względu na swoje doświadczenie w opiece nad dziećmi i młodzieżą starsza pielęgniarka Marie Jürgen (1891–1994) przejęła kierownictwo nad »oddziałem dziecięcym« w Lüneburgu. Niedługo potem wyjechała na urlop. Kiedy wróciła dwa tygodnie później, Max Bräuner skorzystał ze swoich uprawnień i zastąpił ją Wilhelmine Wolf, która jego zdaniem wykazywała się niezbędną determinacją i odpowiednim nastawieniem.

Fragment przesłuchania Marie Jürgen z dnia 25 kwietnia 1949 r.

NLA Hanower Nds. 721 Lüneburg Acc. 8/98 n. 3.

List jest pożółkły. Uszkodzony w prawym górnym i prawym dolnym rogu. Jest napisany na maszynie, z podpisem Ingeborg Weber. Pod listem znajduje się odpowiedź dyrektora Grimme. Jest również w całości napisana na maszynie. Niektóre zdania w liście i odpowiedzi są podkreślone czerwonym długopisem.

List Ingeborg Weber do szpitala psychiatrycznego w Hildesheim, skierowany do dyrektora Grimme, datowany na 10 listopada 1941 r.

NLA Hanower Nds. 721 Lüneburg Acc. 8/98 n. 3.

Ingeborg Weber niechętnie zgodziła się na przeniesienie do Lüneburga. Dopiero zaczynała karierę i dopiero w czerwcu 1941 roku ukończyła szkolenie. Kiedy zdała sobie sprawę, że jej »specjalne zadanie« polega na zabijaniu dzieci, poprosiła o przeniesienie z powrotem do Hildesheim. Jej prośba została odrzucona, a zamiast tego została na stałe przeniesiona do Lüneburga. Kiedy Max Bräuner również odrzucił jej prośbę o urlop i musiała pozostać w Lüneburgu, była tak zdesperowana, że w 1942 roku odebrała sobie życie.

ZAKRES DZIAŁANIA

Ucieczka przed śmiercią w ośrodkach zagłady w Brandenburgu, Pirna-Sonnenstein, Hadamar i Pfafferode była praktycznie niemożliwa. Rodziny często dowiadywały się o przeniesieniu dopiero po dokonaniu zabójstwa. Ratunek był niezwykle rzadki. Czterech pacjentów przeżyło przeniesienie do ośrodków zagłady dzięki odroczeniu lub repatriacji do Lüneburga. Są to wyjątki.

Na zdjęciu Herta Braun sięga do piersi. Ma na sobie obszerny, ciemny płaszcz. Jej włosy są rozdzielone i związane. Hertha Braun patrzy w obiektyw z zamkniętymi ustami.

Herta Braun, 1924.

NLA Hanover Nds. 330 Lüneburg Acc. 2004/134 n. 03270.

Na zdjęciu Paula Jahn ma na sobie wzorzysty top z kokardą na piersi. Jej włosy są spięte z tyłu i rozdzielone. Głowę ma lekko pochyloną w dół. Hertha Braun patrzy w obiektyw z zamkniętymi ustami.

Paula Jahn, 1937.

NLA Hanover Nds. 330 Lüneburg Acc. 2004/134 n. 01135.

Zdjęcie przedstawia Karla Reicha siedzącego na krześle. Siedzi przed dużą, jasną ścianą. Ma na sobie ciemny garnitur, kamizelkę i jasną koszulę. Widoczny jest dewizka zegarka kieszonkowego. Ma krótkie włosy i patrzy w obiektyw z lekko otwartymi ustami. Dłonie ma złożone na kolanach.

Karl Reich, około 1922 roku.

NLA Hanower Hann. 155 Lüneburg Acc. 2004/066 n. 08339.

Zdjęcie przedstawia Heinricha Brandta siedzącego na krześle. Widziany jest od kolan w górę. Siedzi przed dużą, jasną ścianą. Ma na sobie ciemny garnitur, kamizelkę i jasną koszulę. Ma krótkie, lekko przerzedzone włosy i wąsy. Patrzy w stronę kamery z lekko otwartymi ustami. Ręce trzyma na kolanach.

Heinrich Brandt, około 1914 roku.

NLA Hanower Hann. 155 Lüneburg Acc. 2004/066 n. 07628.

Tylko kilku pacjentów nie zostało przeniesionych z instytucji pośredniej w Herborn do ośrodka zagłady »T4« w Hadamar. Dwie kobiety zostały przewiezione z Herborn z powrotem do Lüneburga. Dwóch mężczyzn udało się wydostać z komory gazowej w ośrodku zagłady w Hadamar. Byli oni potrzebni jako robotnicy w należącym do instytucji gospodarstwie rolnym w Schnepfenhausen. Ta czwórka pacjentów przeżyła.

HEINRICH BRANDT (1882 – 1957)

Heinrich Brandt z Bornbergu koło Cuxhaven pochodził z rodziny, w której spożywano duże ilości alkoholu. On również uzależnił się od alkoholu. W 1912 roku zmarła jego matka, kilka tygodni przed tym, jak trafił do szpitala psychiatrycznego w Lüneburgu. Rodzinne gospodarstwo przejął jego brat Johann. Heinrich Brandt wielokrotnie popełniał przestępstwa, aby zdobyć pieniądze na jedzenie i alkohol. Kiedy w 1914 roku dowiedział się o śmierci swojego wuja, uciekł. Trzy tygodnie później został aresztowany i ponownie umieszczony w Lüneburgu. W ten sposób przeżył pierwszą wojnę światową i został zwolniony w 1919 roku. W 1922 roku ponownie popełnił przestępstwo. Po dwóch pobytach w więzieniu »Santa Fu« w Hamburgu sąd w Stade nakazał ponowne umieszczenie go w zakładzie zamkniętym, ponieważ:

»Sąd jest przekonany, że oskarżony nie cierpi na upośledzenie umysłowe«.

Orzeczenie Sądu Okręgowego w Stade z dnia 10 stycznia 1936 r.

Archiwum Pamięci Hadamar. Nr ref. 12/K2978.

Dokument jest lekko pożółkły i ma dziury. Na górnej krawędzi widoczne są plamy. Przedstawiona jest tabela z dwiema cienkimi i jedną grubą kolumną. Dwie cienkie kolumny mają nagłówki z oznaczeniem miesiąca i dnia. Poszczególne miesiące i dni są pisane ręcznie. Obok każdej daty, w grubej kolumnie obok, znajdują się nieczytelne odręczne notatki o Heinrichu Brandcie. Jego nazwisko znajduje się w prawym górnym rogu nad tabelą.

Wpis Gustava Marxa w dokumentacji medycznej Heinricha Brandta.

Archiwum Pamięci Hadamar. Nr ref. 12/K2978.

Po przejściu leczenia odwykowego Heinrich Brandt zachowywał się w sposób wzorowy i »użyteczny«. Niemniej jednak został przeniesiony do »Aktion T4«. Było to prawdopodobnie spowodowane tym, że stał się niewygodny:

»Czasami zachowuje się dość arogancko wobec pielęgniarek, nie lubi, gdy mu się mówi, co ma robić. Według pielęgniarek czasami wygłasza bardzo kontrowersyjne przemówienia i wyraża krytyczne opinie na temat obecnego systemu rządów«.

Można przypuszczać, że Heinrich Brandt wyczuwał, co groziło jemu i innym pacjentom. Po uwolnieniu z komory gazowej zachowywał się zgodnie z oczekiwaniami, niemal nadmiernie konformistycznie. To uratowało mu życie. W 1942 roku pomagał Hedwig Siebert w prowadzeniu jej kina. W 1945 roku ona sama gorąco opowiadała się za jego uwolnieniem. 11 lutego 1946 roku pozwolono mu opuścić obóz. Później wrócił do swojej ojczyzny i zmarł 2 grudnia 1957 roku w Bornbergu.

List jest lekko pożółkły i dziurkowany. Nagłówek jest nadrukowany w lewym górnym rogu. Zawiera nazwę i adres kina, a także nazwisko Hedwig Siebert. W adresie przekreślona jest nazwa ulicy „Horst-Wessel-Strasse”. Obok, nowa nazwa ulicy jest napisana odręcznie. List jest napisany odręcznie ciemnym atramentem i podpisany.
Na odwrocie znajduje się odpowiedź z sanatorium Hadamar. Jest napisana ołówkiem i trudna do odczytania.

List Hedwig Siebert z odpowiedzią do instytucji i domu opieki Hadamar z dnia 11 sierpnia 1945 r.

Archiwum Pamięci Hadamar. Nr ref. 12/K2978.

DOROTHEA KALIWE (z domu GRIESBACH) (1890–1967)

Zdjęcie jest w odcieniach sepii i dość ciemne. Dorothea Kaliwe trzyma na rękach niemowlę. Niemowlę ma na sobie jasny kombinezon i uważnie patrzy na Dorotheę. Dorothea ma na sobie ciemne ubranie i uśmiecha się do dziecka. Po prawej stronie stoi córka Dorothei, Urszula. Ma na sobie damski kapelusz i ciemny płaszcz z szalikiem. Uśmiecha się do dziecka.

Dorothea Kaliwe została uratowana przed »eutanazją« przez swoją córkę Ursulę i zięcia Theo Zobela. Jej ratunek był wyjątkiem. Była żoną leśniczego Ernsta Kaliwe i mieli troje dzieci: Güntera, Ursulę i Ernsta. Po I wojnie światowej rodzina opuściła swój dom i ostatecznie osiedliła się w Scharnebeck. Dorothea cierpiała na depresję, prawdopodobnie w wyniku poronienia i przemocy domowej. Od 1928 roku była stałą pacjentką instytucji w Lüneburgu. W 1943 roku została przeniesiona do ośrodka zagłady w Pfafferode. Jej córka i zięć pojechali za nią. Jako leśniczy posiadał broń i groził lekarzom:

»Właśnie przechodzę przez te drzwi z moją teściową, a jeśli odbierzesz telefon, nie wyjdziemy z tego pokoju żywi«.

Wywiad z Ursulą Becker, 11 stycznia 2018 r.

ArEGL.

Dorothea Kaliwe została przekazana swojej rodzinie. Przeżyła i zmarła w 1967 roku w mieszkaniu swojej córki, z którą mieszkała od czasu swojego uratowania.

Na zdjęciu Dorothea Kaliwe (po lewej) trzyma swoją nowo narodzoną wnuczkę Ursulę Zobel. Po prawej stronie widoczna jest córka Dorothei, Ursula Zobel. Zdjęcie zostało zrobione w grudniu 1934 roku w zakładzie opiekuńczym i domu spokojnej starości w Lüneburgu.

Zdjęcie Ursuli i Theo Zobelów, wykonane przed 1944 r.

ArEGL 64.

Lekarze i rodzice rzadko stawiali opór. Lekarz Willi Baumert tylko raz skorzystał ze swojego prawa do podjęcia decyzji. Tylko nieliczni rodzice próbowali ratować swoje dzieci, a jeszcze mniej osobom się to udało. Dzieci, które przeżyły pobyt na »oddziale dziecięcym«, rzadko wracały do swoich rodzin. Często pozostawały w placówkach opiekuńczych przez wiele dziesięcioleci.

Dokument jest dziurkowany i ma kilka drobnych plam. Tabela z dwiema cienkimi i jedną grubą kolumną jest zadrukowana. Dwie cienkie kolumny mają nagłówki z miesiącem i dniem. W grubej kolumnie obok znajdują się nieczytelne, odręczne notatki o Käte, napisane niebieskim atramentem.

Fragment historii choroby Käte.

NLA Hanover Nds. 330 Lüneburg Acc. 2004/134 n. 02912.

Dzieci przeniesione do Eben-Ezer musiały być w wieku szkolnym. Młodsze i starsze dzieci nie miały szans na ucieczkę w ten sposób – z jednym wyjątkiem: Erika (urodzona w 1940 r.) została przeniesiona do Eben-Ezer, mimo że miała zaledwie cztery lata. Willi Baumert zdecydował, że nie powinna być oddzielona od swojej starszej siostry Käte (urodzonej w 1938 r.). W ten sposób obie siostry przeżyły pobyt na »oddziale dziecięcym« w Lüneburgu.

Friedy Neumann nie udało się uratować. Chociaż jej ojciec próbował wszystkiego, aby dostała się do Bethel, została zamordowana przez Williego Baumerta.

To czarno-białe zdjęcie. Hilda siedzi w wiklinowym fotelu w ogrodzie. Ma na sobie ciemną sukienkę i długie warkocze. Pochylona w prawo, patrzy w obiektyw. Frieda siedzi jej na kolanach z boku. Frieda ma na sobie jasną sukienkę z krótkim rękawem i trzyma Hildę za rękę. Frieda patrzy poza kadr w lewo.

Frieda Neumann siedząca na kolanach swojej starszej przyrodniej siostry Hildy Janssen, prawdopodobnie w dniu 17. urodzin Hildy, 4 maja 1931 r.

Własność prywatna rodziny Alpha.

Wniosek urlopowy Friedy Wernitz z dnia 2 grudnia 1942 r.

NLA Hanover Nds. 330 Lüneburg Acc. 2012/064 n. 2566.

Niektórzy rodzice zgodzili się nawet na sterylizację swojego dziecka, aby mogło ono opuścić »oddział dziecięcy«. Tak samo postąpili rodzice Ingeborg Wernitz z Lüneburga.

»26 września 1942 r. pani Wernitz zgłosiła się do urzędu zdrowia miasta Lüneburg […] i poprosiła o zwolnienie swojej córki Ingeborg Wernitz z placówki. Ona i jej mąż nie zgadzali się na umieszczenie córki w placówce i nigdy nie wyraziliby na to zgody. Córka mogła być pod opieką w domu, co było tańsze, ponieważ w placówce nic się nie uczyła. Matka zapewniłaby jej również dobrą opiekę. 3 października 1942 r. Urząd Opieki Zdrowotnej w Lüneburgu wysłał pismo z prośbą o informację, czy I. W. mogłaby zostać zwolniona, gdyby poddała się sterylizacji«.

NLA Hanover Nds. 330 Lüneburg Acc. 2012/064 n. 2566.

Ingeborg Wernitz została poddana sterylizacji 21 stycznia 1943 r. w wieku 14 lat, a następnie wypisana z »oddziału dziecięcego« 26 lutego 1943 r.

wstecz