NFC zu H-P-02-2

»DECENTRALIZOWANA EUTANAZJA«

Dziewięciu pacjentów, którzy w pewnym momencie swojego życia zostali przyjęci do placówki w Lüneburgu, zostało przeniesionych do ośrodka zagłady w Hadamar w latach 1942 i 1943. Wśród nich były trzy osoby urodzone w Lüneburgu: Wilhelmine Dankert, Martin Bey i Heinz Eckhardt. Tylko Wilhelmine Dankert przeżyła. Pozostali zmarli z głodu lub zostali zamordowani za pomocą leków.

Das Papier ist leicht vergilbt. Die Urkunde ist mit der Schreibmaschine geschrieben. Die Schrift auf der Rückseite drückt deutlich durch.

W przypadku aktu zgonu Otto Genzera urząd stanu cywilnego w Hadamar wykorzystał tylną stronę formularza, który pierwotnie był przeznaczony do oceny osób chorych na podstawie cech biologicznych związanych z rasą.

Archiwum Pamięci Hadamar. 12 K n. 3478.

Das Papier ist leicht vergilbt. Es ist etwa eine halbe Seite groß. Die Urkunde ist mit der Schreibmaschine geschrieben.

Akt zgonu Wilhelma Leuchtmanna został sporządzony na wyrwanej stronie z księgi rachunkowej.

List do Karla Petersohna z dnia 2 kwietnia 1943 r.

Archiwum Pamięci Hadamar. 12 K nr 1760.

Po pierwszej wojnie światowej wielu żołnierzy powróciło do domów z zespołem stresu pourazowego, w tym Wilhelm Leuchtmann (1886–1943) z Bremy. W 1919 roku został przyjęty do szpitala psychiatrycznego w Lüneburgu, a następnie przeniesiony do Wunstorfu. Stamtąd na początku 1943 roku wraz z Otto Genzerem (1876–1943), pacjentem ze szpitala w Lüneburgu, został przewieziony do Hadamar. Otto Genzer został zamordowany pięć dni po przybyciu, a Wilhelm Leuchtmann cztery tygodnie później.

Die vergilbte Postkarte zeigt das Verwaltungsgebäude von Pfafferode. Das Gebäude hat ein zentrales Eingangshaus und davon abgehend zu jeder Seite einen Flügel mit Vorbau. Das Gebäude ist im Hauptportal zweistöckig mit einer Turmuhr auf dem Dach. Die Seitenflügel des Gebäudes sind einstöckig, wobei das Dachgeschoss Gauben hat und vermutlich auch genutzt wird. Das Gebäude ist verputzt und hat helle Sprossenfenster.

ANNA GOLLA (1918 – 1944)

Die Kennkarte ist sehr verknickt und teilweise eingerissen. Die gedruckten Kategorien sind handschriftlich ausgefüllt.
Der Brief ist mit geschwungener Handschrift verfasst. Die Reihen stehen eng untereinander.

Pięć dni po przyjęciu jego matki Kathariny do zakładu, Karl Mählmann został przeniesiony do Pfafferode 8 września 1943 roku. Przekreślony wpis wyraźnie wskazuje, że dwa lata wcześniej powinien był zostać przeniesiony do ośrodka zagłady Pirna-Sonnenstein.

Es ist ein schwarz-weißes Porträtfoto. Karl Mählmann hat die Haare sehr kurz geschoren. Er blickt direkt in die Kamera. Er trägt eine dunkle derbe Jacke mit kleinem Kragen.
Das Dokument ist vergilbt. Die gedruckten Kategorien wurden mit der Hand ausgefüllt. Die Schrift auf der Rückseite drückt deutlich durch. Es ist ein Porträtfoto mit Karl Mählmann aufgeklebt. Der Bogen trägt einen roten Stempel: Erbbiologisch erfasst. Ein zweiter Stempel lautet: Meldebogen an RJM abgesandt.

Fragment dokumentacji medycznej Karla Mählmanna.

NLA Hanower Dolna Saksonia 330 Lüneburg Acc. 2004/134 n. 01334.

Gertrud, Herbert i Gerhard Glass, 1938.

NLA Hanower Hann. 138 Lüneburg Acc. 102/88 n. 1560,
NLA Hanower Hann. 138 Lüneburg Acc. 103/88 n. 441,
NLA Hanower Hann. 138 Lüneburg Acc. 102/88 n. 1630.

GERTRUD (1916–1945), HERBERT (1919–1945) I GERHARD GLASS (1921–1944)

Rodzeństwo Glass urodziło się w Wilhelmsburgu i od urodzenia uważano je za upośledzone umysłowo. Ich rodzicami byli inspektor Kurt Glass i Melitta z domu Döge. Dzieci uczęszczały do szkoły specjalnej, ale nie otrzymywały żadnych świadectw szkolnych ze względu na brak osiągnięć w nauce. W latach 30. XX wieku rodzina przeniosła się z Wilhelmsburga do Sassendorfu (powiat Lüneburg).
W 1937 roku rodzeństwo zostało zgłoszone do sterylizacji. Herbert i Gerhard zostali poddani przymusowej sterylizacji 6 lipca 1938 roku, a Gertrud dzień później w szpitalu w Lüneburgu. Opór ich ojca, Kurta Glassa, nie przyniósł skutku. Rok później zachorował i został przyjęty do zakładu w Lüneburgu. Zmarł w 1939 roku.
13 maja 1942 r. troje rodzeństwa również zostało przyjętych do zakładu opiekuńczego i domu spokojnej starości w Lüneburgu.
8 września 1943 r. zostali przeniesieni do obozu zagłady w Pfafferode. Gerhard zmarł tam 7 marca 1944 r., Herbert osiem tygodni później, 15 maja 1944 r., a Gertrud rok później, 14 maja 1945 r. Wszyscy troje zmarli z głodu.

ANASTASIA IWANOWA (1890 – 1944)

Der Bogen ist ein Vordruck. Er ist mit der Schreibmaschine ausgefüllt. Name und Geburtsjahr sind eingetragen. Außerdem ist eine ärztliche Anamnese aufgeschrieben.

EKATHARINA TARANOWA (1926 – 1944)

Ekatharina Taranowa była nieletnia, kiedy została przyjęta do zakładu opiekuńczego i domu spokojnej starości w Lüneburgu. Pochodziła z Rosji i została deportowana do Niemiec. Była robotnicą przymusową w »Mieście Samochodu KdF« (Wolfsburg) i mieszkała tam w »Ostlager« (Obóz Wschodni). Kiedy zachorowała, lekarz obozowy podejrzewał schizofrenię. Max Bräuner nie był w stanie tego potwierdzić po jej przyjęciu 24 maja 1943 r. Bez diagnozy, zasadniczo tylko dlatego, że była robotnicą przymusową, została przeniesiona do ośrodka zagłady Pfafferode. Zmarła tam 13 stycznia 1944 r. Jest ofiarą »zdecentralizowanej eutanazji«.

Es ist das Deckblatt der Charakteristik. Die gedruckten Kategorien sind mit der Schreimaschine ausgefüllt. Ein roter Stempel bestätigt »erbbiologisch erfaßt« und ein blauer Stempel bescheinigt »Meldebogen an RJM abgesandt«.

Fragment charakterystyki Ekateriny Taranovej.

NLA Hanower Dolna Saksonia 330 Lüneburg Acc. 2004/134 n. 02480.

Dla wielu osób przeniesienie do »szpitala alternatywnego« w Lüneburgu nie oznaczało ratunku. Ponad jedna trzecia pacjentów nie przeżyła pobytu w tym miejscu. 8 września 1943 r. 35 pacjentów zostało przeniesionych do ośrodka zagłady w Pfafferode. Dwudziestu pięciu z nich zostało tam zamordowanych. Tylko 207 z około 475 pacjentów z Hamburga-Langenhorn powróciło do szpitala. Wielu z tych, którzy powrócili, zostało wkrótce potem zamordowanych w ośrodku zagłady w Meseritz-Obrawalde.

Die Postkarte zeigt zwei kleinere Bilder. Eines ist beschriftet mit: »Gastwirtschaft zur Tannenkoppel G. Tomfort«, das andere mit »Irren-Anstalt«. Die Bilder sind leicht schräg angeordnet. Unterhalb der Bilder ist die Postkarte handschriftlich in Sütterlin beschrieben.

Pocztówka przedstawiająca instytucję Langenhorn (Hamburg), 1901 r.

ArEGL 99.

Das vergilbte schwarz-weiße Foto zeigt ein Gebäude mit Turm und Spitzdach. Das Foto ist beschriftet mit »Beobachtungsstation«. Das zweistöckige, verputzte Haus mit dunklen Fenstern ist von hohen Bäumen umgeben. Ein gepflasterter Weg führt auf das Eingangstor zu.

Pocztówka z zakładu opiekuńczego i domu spokojnej starości w Langenhagen (Hanower), 20 stycznia 1939 r.

ArEGL 99.

Das schwarz-weiße Foto zeigt ein zweistöckiges Gebäude mit einem spitzen Dach. Beide Stockwerke sind mit zahlreichen hohen Sprossenfenstern versehen. Im Dach befinden sich kleinere Dachfenster und größere Erkerfenster. Bäume stehen dicht vor dem Gebäude. Büsche wachsen direkt davor. Fassade und Dach sind teilweise mit Efeu bewachsen.

Oddział męski w zakładzie i domu opieki w Wunstorfie, około 1945 roku.

Własność prywatna Heinera Wittrocka.

Das Dokument ist vergilbt. Die gedruckten Kategorien wurden mit der Hand ausgefüllt. Die Schrift auf der Rückseite drückt deutlich durch. Auf dem Dokument ist ein Porträtfoto von Rudolf Fahrenholz aufgeklebt. Der Bogen trägt einen roten Stempel: Erbbiologisch erfasst. Ein zweiter Stempel lautet: Meldebogen an RJM abgesandt. Ein dritter Stempel verweist darauf, dass er in der Insulinabteilung behandelt wurde in der Zeit vom 27. Dezember 1937 bis 21. Mai 1938. Auf dem Foto hat Rudolf Fahrenholz kurz geschorene Haare. Er trägt ein krangenloses Hemd mit einer dunklen Weste und einem dunklen Jackett. Seine Stirn ist kraus und er schaut hilflos in die Kamera. Über seinem Foto ist mit rotem Buntstift »OP« vermerkt.

Fragment dokumentacji medycznej Rudolfa Fahrenholza.

NLA Hanower Hann. 155 Lüneburg Acc. 2004/085 n. 01802.

Rudolf Fahrenholz (1920–1944) z Ottersbergu (Verden) został po raz pierwszy przyjęty do szpitala psychiatrycznego w Lüneburgu w wieku 16 lat. Po zwolnieniu został poddany przymusowej sterylizacji. Kiedy ponownie przeżył kryzys, został przyjęty po raz drugi i przez pięć miesięcy torturowany za pomocą terapii szokowej insuliną. 8 września 1943 r. został przeniesiony do ośrodka zagłady w Pfafferode, gdzie 3 lutego 1944 r. zginął śmiercią gwałtowną.

Es ist ein schwarz-weißes Foto. Martha Ossmer trägt ein Strickkleid einem Faltenrock und weißem Kragen, dazu eine Wollstrumpfhose und Lederschuhe. In ihrer Hand hält sie einen Stoffhasen. Ihre Haare sind ohrenlang zum Bubikopf mit Pony geschnitten und ordentlich gebürstet. Sie sitzt auf dem linken Bein ihres Vaters. Er sitzt auf einer Bank. Er trägt einen dunklen Anzug mit Krawatte. Er blickt freundlich auf Martha.

MARTHA OSSMER (1924 – 1945)

Es ist ein schwarz-weißes Foto. Martha Ossmer trägt ein Strickkleid einem Faltenrock und weißem Kragen, dazu eine Wollstrumpfhose und Lederschuhe. In ihrer Hand hält sie einen Stoffhasen. Ihre Haare sind ohrenlang zum Bubikopf mit Pony geschnitten und ordentlich gebürstet. Sie sitzt auf dem linken Bein ihres Vaters. Er sitzt auf einer Bank. Er trägt einen dunklen Anzug mit Krawatte. Er blickt freundlich auf Martha.

Martha Ossmer w wieku czterech lat na kolanach swojego ojca Christiana, 1928 r.

Es ist ein schwarz-weißes Foto. Bertha und Christian Ossmer sind bis zur Brust zur sehen. Christian hat seinen rechten Arm um Bertha gelegt. Bertha trägt einen schwarz-weiß-gemusterten Strickpullover. Ihre Haare sind gescheitelt. Christian trägt einen Pullover mit Reißverschluss und kurzgeschnittene Haare. Beide blicken mit einem leichten Lächeln in die Kamera.

Bertha i Christian Ossmer, Boże Narodzenie 1933 r.

Es ist ein schwarz-weißes Foto. Käthe und Elfriede Ossmer stehen vor einem geschmückten Tannenbaum. Sie halten sich an den Händen. In den anderen Händen tragen beide einen Teddybären. Sie sind identisch gekleidet mit karierten Hausschuhen, dunklen Strumpfhosen und Strickkleidern. Ihre hellen Haare sind zu einem Pagenschnitt frisiert. Die beiden sehen einander sehr ähnlich.

Siostry Marthy, Käthe i Elfriede Ossmer, Boże Narodzenie 1933 r.

Własność prywatna Christel Banik.

Martha Ossmer urodziła się 22 maja 1924 roku w Bremie. Ojciec Marthy, Christian, był pracownikiem fabryki drewna. Jej matka, Bertha, była gospodynią domową. Martha miała dwie młodsze siostry, Elfriede i Käthe. Poród Marthy był bardzo trudny i wystąpiły komplikacje. Podczas porodu kleszczowego doszło do poważnego zdeformowania kości czaszki. Lekarz wymusił wówczas powrót czaszki do pierwotnego kształtu, prawdopodobnie uszkadzając przy tym mózg Marthy. Spowodowało to upośledzenie umysłowe. Martha nie potrafiła mówić, późno nauczyła się chodzić i nie potrafiła wchodzić po schodach. Potrzebowała pomocy w wielu codziennych czynnościach, takich jak jedzenie i korzystanie z toalety. Lekarze wielokrotnie doradzali jej rodzicom, aby umieścili Marthę w domu opieki. Jednak jej rodzice nie chcieli tego. Martha nie uczęszczała do szkoły specjalnej, ale zawsze była pod opieką rodziny. Czasami Bertha była bardzo obciążona opieką nad córką i prawdopodobnie od czasu do czasu wstydziła się niepełnosprawności Marthy. Niemniej jednak Martha pozostała w domu do 21 roku życia, częściowo dzięki wsparciu swoich sióstr. Dopiero gdy rozpoczęły się bombardowania, rodzina nie była w stanie sobie poradzić. 18 lipca 1944 roku Martha została przyjęta do kliniki psychiatrycznej w Bremie. Stamtąd 23 lipca 1944 roku została przewieziona zbiorowym transportem do zakładu i domu opieki w Lüneburgu.

Jej ojciec odwiedził Marthę co najmniej dwa razy. Rodzina od początku miała wrażenie, że Martha nie otrzymuje wystarczającej ilości pożywienia, a sytuacja ta miała trwać przez wiele miesięcy. 18 kwietnia 1945 r., w dniu wyzwolenia Lüneburga przez Brytyjczyków, Martha zmarła. Oficjalną przyczyną śmierci było: »Stan podstawowy: idiotyzm. Stan następczy: wyczerpanie«. Bardzo prawdopodobne jest, że została zabita za pomocą leków. Nie można również wykluczyć śmierci z głodu.

We wrześniu 1942 r. minister sprawiedliwości Otto Thierack i Heinrich Himmler uzgodnili wysłanie więźniów przebywających w areszcie prewencyjnym do obozów koncentracyjnych. Tam mieli umrzeć w wyniku ciężkiej pracy. Na mundurach więziennych mieli zielony trójkąt. Około 2300 więźniów aresztu prewencyjnego zostało wysłanych do obozu koncentracyjnego Neuengamme. Wśród nich było pięciu więźniów ze szpitala psychiatrycznego w Lüneburgu, którzy zostali tam przeniesieni 31 marca 1944 roku.

Po 33 wcześniejszych wyrokach skazujących Willi Demmer został wysłany do więzienia w Wolfenbüttel w 1940 roku. Stamtąd, na własną prośbę, został przeniesiony do szpitala psychiatrycznego w Lüneburgu w celu zastosowania środka zabezpieczającego. Po przedterminowym zwolnieniu do obozu koncentracyjnego Neuengamme, w listopadzie 1944 roku awansował na stanowisko »Kapo« (strażnika) w obozie satelickim Husum-Schwesing. Później został za to postawiony przed sądem wojskowym.

Das schwarz-weiße Passfoto aus der Charakteristik zeigt Willi Demmer mit einem dünn gestreiften Hemd. Er hat eine Halbglatze und trägt die Haare nicht vollständig zurückgekämmt. Er blickt mit leicht geöffnetem Mund direkt in die Kamera.

Portret z dokumentacji medycznej Williego Demmera, sanatorium Langenhorn, około 1941 r.

Archiwum Państwowe w Hamburgu 352-8/7 Szpital Państwowy Langenhorn n. 30590.

Der Umschlag und der Briefbogen sind vergilbt. Eine rote Briefmarke ist auf dem Umschlag zu sehen. Anschrift und Brief sind mit der Hand beschrieben. Es werden die Vorder- und Rückseite des Briefes gezeigt.

List Mariechen Salau do Williego Demmera z dnia 25 marca 1944 r.

NLA Hanower Dolna Saksonia 330 Lüneburg Acc. 2004/134 n. 03095.

ROBERT SALAU (1911 – 1945)

Chorzy, którzy zostali przeniesieni do obozu koncentracyjnego Neuengamme, dobrze się znali. Siostra Roberta Salau była przyjaciółką Williego Demmera. Świadczy o tym list. Jej brat Robert został wysłany do aresztu prewencyjnego w Lüneburgu po popełnieniu wielu drobnych przestępstw, ostatnio za kradzież sześciu puszek śledzi. Drogi Salau i Demmera rozeszły się w Neuengamme, ponieważ Salau został wysłany do obozu satelitarnego Hannover-Stöcken, gdzie zmarł w marcu 1945 roku.

Robert Salau pochodził z Lüneburga i miał 22 rodzeństwo. Wyjechał do Wesermünde (Bremerhaven), aby pracować w przemyśle rybnym i zatrudniał się na różnych statkach. Kiedy nie był potrzebny jako pomocnik rybaka, zarabiał pieniądze w przemyśle rybnym. Czasami kradł spodnie, czasami ryby. Ostatecznie sąd nakazał jego areszt prewencyjny. W 1937 roku został poddany przymusowej sterylizacji. Po zwolnieniu do obozu koncentracyjnego Neuengamme został wysłany do obozu satelitarnego Hannover-Stöcken. Tam zmuszano go do ciężkiej pracy w fabryce akumulatorów. Został zastrzelony i pochowany nad jeziorem Maschsee jako francuski jeniec wojenny »Robert Salan«.