NFC zu H-K-05

ZAKRES DZIAŁANIA

Prawie wszyscy zaangażowani w zabijanie pacjentów nie kwestionowali swoich działań. Nie sprzeciwiali się, działając najwyraźniej bez wątpliwości i wyrzutów sumienia. W związku z zbrodniami w Lüneburgu tylko kilka osób próbowało, w miarę swoich możliwości, nie brać w nich udziału.

Der Brief ist gelocht. Er ist mit Schreibmaschine geschrieben. Die Schrift ist teilweise verblasst und schwer lesbar. Ein Satz ist mit rotem Stift unterstrichen. Ein weiterer Satz ist mit schwarzem Stift am Rand markiert. In dem markierten Satz sind die Worte »kriminell Geisteskranken« in schwarz unterstrichen.

List Georga Andreae, głównego prezydenta prowincji Hanower, do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych Rzeszy, z dnia 11 lipca 1940 r.

NLA Hanower Hann. 155 Göttingen Acc. 58/83 n. 10.

Georg Andreae z administracji prowincjonalnej w Hanowerze udał się do Berlina, aby opóźnić zgłaszanie chorych. Tam udało mu się zapewnić, że przeniesienie poszczególnych pacjentów do ośrodka zagłady mogło zostać odroczone. Chciał również zapewnić, aby ocena »przydatności« była interpretowana bardzo szeroko. Jednak nie udało mu się to. Dał się przekonać, że istnieje rozkaz Führera i nie skorzystał ze swojej swobody decyzyjnej, aby odroczyć przeniesienie jak największej liczby osób.

Jako eksperci Georg Andreae, Ludwig Geßner i Gottfried Ewald wiedzieli, że »eutanazja« była planowanym morderstwem. Byli jej przeciwni. Ich zdaniem osoby niepełnosprawne nie powinny być mordowane, ale powinny otrzymywać jedynie niezbędną opiekę i pomoc. Wspólnie napisali memorandum do ministra spraw wewnętrznych Rzeszy Wilhelma Fricka, w którym sprzeciwiali się »eutanazji«. Nie przyniosło to jednak żadnego skutku.

Es handelt sich um eine Kopie des Dokuments. Sie ist hell. Das Dokument ist mit der Schreibmaschine eng beschrieben. An einigen Stellen sind Wörter korrigiert worden. Einige Absätze sind mit rotem Stift markiert und mehrere Sätze sind mit rotem Stift unterstrichen.

Fragment protokołu przesłuchania Georga Andreae przeprowadzonego przez prokuratora w dniu 11 maja 1948 r.

NLA Hanower Nds. 721 Hanower Acc. 61/81 n. 28/1.

GEORG ANDREAE (1888 – 1983)

Es handelt sich um eine Kopie des Dokuments. Sie ist hell. Das Dokument ist mit der Schreibmaschine eng beschrieben. An einigen Stellen sind Wörter korrigiert worden. In der ersten Zeile des Textes sind die Worte »Dr. Andreae« mit rotem Stift unterstrichen.

Fragment protokołu przesłuchania Georga Andreae przeprowadzonego przez prokuratora w dniu 11 maja 1948 r.

NLA Hanower Nds. 721 Hanower Acc. 61/81 n. 28/1.

Georg Andreae urodził się w Getyndze i ożenił się w 1918 roku. Studiował prawo w Berlinie, Monachium, Fryburgu i Kilonii. W 1933 roku wstąpił do NSDAP i został członkiem SS. Od 1934 roku do końca wojny był dyrektorem administracyjnym ds. opieki nad młodzieżą i usług socjalnych, a także szpitali psychiatrycznych i domów opieki w prowincji Hanower. To sprawiło, że był odpowiedzialny za realizację »Aktion T4«, a także późniejszych działań związanych z »eutanazją« w prowincji Hanower. Po zwolnieniu w 1945 roku został dyrektorem zarządzającym Stowarzyszenia Schronisk Dolnej Saksonii i wykładał prawo w szkole diakonis w Stephansstift w Hanowerze. W 1947 r. został denazyfikowany jako »zwolennik«. W 1948 r. wszczęto przeciwko niemu, Ludwigowi Geßnerowi i Paulowi Fröhlichowi postępowanie przygotowawcze w sprawie pomocnictwa w zabójstwie. Pod koniec 1950 r. wszyscy trzej zostali uniewinnieni. Georg Andreae zmarł w 1983 r.

Ze względu na swoje doświadczenie w opiece nad dziećmi i młodzieżą starsza pielęgniarka Marie Jürgen (1891–1994) przejęła kierownictwo nad »oddziałem dziecięcym« w Lüneburgu. Niedługo potem wyjechała na urlop. Kiedy wróciła dwa tygodnie później, Max Bräuner skorzystał ze swoich uprawnień i zastąpił ją Wilhelmine Wolf, która jego zdaniem wykazywała się niezbędną determinacją i odpowiednim nastawieniem.

Fragment przesłuchania Marie Jürgen z dnia 25 kwietnia 1949 r.

NLA Hanower Nds. 721 Lüneburg Acc. 8/98 n. 3.

Der Brief ist vergilbt. Er ist in der rechten oberen und der rechten unteren Ecke beschädigt. Er ist mit der Schreibmaschine geschrieben, auch Ingeborg Webers Unterschrift. Unter dem Brief steht die Antwort von Direktor Grimme. Sie ist ebenfalls komplett mit der Schreibmaschine geschrieben. Einige Sätze im Brief und der Antwort sind mit rotem Stift unterstrichen.

List Ingeborg Weber do szpitala psychiatrycznego w Hildesheim, skierowany do dyrektora Grimme, datowany na 10 listopada 1941 r.

NLA Hanower Nds. 721 Lüneburg Acc. 8/98 n. 3.

Ingeborg Weber niechętnie zgodziła się na przeniesienie do Lüneburga. Dopiero zaczynała karierę i dopiero w czerwcu 1941 roku ukończyła szkolenie. Kiedy zdała sobie sprawę, że jej »specjalne zadanie« polega na zabijaniu dzieci, poprosiła o przeniesienie z powrotem do Hildesheim. Jej prośba została odrzucona, a zamiast tego została na stałe przeniesiona do Lüneburga. Kiedy Max Bräuner również odrzucił jej prośbę o urlop i musiała pozostać w Lüneburgu, była tak zdesperowana, że w 1942 roku odebrała sobie życie.

ZAKRES DZIAŁANIA

Das Bild zeigt Herta Braun bis zur Brust. Sie trägt einen großen dunklen Mantel. Die Haare sind gescheitelt nach hinten gebunden. Mit geschlossenem Mund guckt Hertha Braun in die Kamera.

Herta Braun, 1924.

NLA Hanover Nds. 330 Lüneburg Acc. 2004/134 n. 03270.

Das Bild zeigt Paula Jahn bis zur Brust. Sie trägt ein gemustertes Oberteil mit Schleife über der Brust. Die Haare sind gescheitelt nach hinten gesteckt. Ihr Kopf ist leicht nach unten geneigt. Mit geschlossenem Mund guckt Hertha Braun in die Kamera.

Paula Jahn, 1937.

NLA Hanover Nds. 330 Lüneburg Acc. 2004/134 n. 01135.

Das Bild zeigt Karl Reich sitzend auf einem Stuhl. Er sitzt vor einer großen hellen Wand. Er trägt einen dunklen Anzug mit Weste und hellem Hemd. Die Kette einer Taschenuhr ist sichtbar. Er hat kurze Haare und blickt mit leicht geöffnetem Mund Richtung Kamera. Seine Hände sind im Schoß gefaltet.

Karl Reich, około 1922 roku.

NLA Hanower Hann. 155 Lüneburg Acc. 2004/066 n. 08339.

Das Bild zeigt Heinrich Brandt sitzend auf einem Stuhl. Er ist von den Knien aufwärts zu sehen. Er sitzt vor einer großen hellen Wand. Er trägt einen dunklen Anzug mit Weste und hellem Hemd. Er hat kurze, etwas lichte Haare und einen Schnurrbart. Er blickt mit leicht geöffnetem Mund Richtung Kamera. Seine Hände liegen im Schoß.

Heinrich Brandt, około 1914 roku.

NLA Hanower Hann. 155 Lüneburg Acc. 2004/066 n. 07628.

Tylko kilku pacjentów nie zostało przeniesionych z instytucji pośredniej w Herborn do ośrodka zagłady »T4« w Hadamar. Dwie kobiety zostały przewiezione z Herborn z powrotem do Lüneburga. Dwóch mężczyzn udało się wydostać z komory gazowej w ośrodku zagłady w Hadamar. Byli oni potrzebni jako robotnicy w należącym do instytucji gospodarstwie rolnym w Schnepfenhausen. Ta czwórka pacjentów przeżyła.

HEINRICH BRANDT (1882 – 1957)

Das Dokument ist leicht vergilbt und gelocht. Am oberen Rand sind einige Flecken zu sehen. Eine Tabelle mit zwei dünnen Spalten und einer dicken Spalte ist vorgedruckt. Die beiden dünnen Spalten sind mit Monat und Tag überschrieben. Verschiedene Monate und Tage sind handschriftlich eingetragen. Neben den einzelnen Daten sind in der dicken Spalte daneben jeweils schwer lesbare handschriftliche Bemerkungen über Heinrich Brandt eingetragen. Oben rechts über der Tabelle steht sein Name.

Wpis Gustava Marxa w dokumentacji medycznej Heinricha Brandta.

Archiwum Pamięci Hadamar. Nr ref. 12/K2978.

Po przejściu leczenia odwykowego Heinrich Brandt zachowywał się w sposób wzorowy i »użyteczny«. Niemniej jednak został przeniesiony do »Aktion T4«. Było to prawdopodobnie spowodowane tym, że stał się niewygodny:

»Czasami zachowuje się dość arogancko wobec pielęgniarek, nie lubi, gdy mu się mówi, co ma robić. Według pielęgniarek czasami wygłasza bardzo kontrowersyjne przemówienia i wyraża krytyczne opinie na temat obecnego systemu rządów«.

Można przypuszczać, że Heinrich Brandt wyczuwał, co groziło jemu i innym pacjentom. Po uwolnieniu z komory gazowej zachowywał się zgodnie z oczekiwaniami, niemal nadmiernie konformistycznie. To uratowało mu życie. W 1942 roku pomagał Hedwig Siebert w prowadzeniu jej kina. W 1945 roku ona sama gorąco opowiadała się za jego uwolnieniem. 11 lutego 1946 roku pozwolono mu opuścić obóz. Później wrócił do swojej ojczyzny i zmarł 2 grudnia 1957 roku w Bornbergu.

Der Brief ist leicht vergilbt und gelocht. Oben links ist der Briefkopf vorgedruckt. Er enthält den Namen und die Adresse des Kinos sowie den Namen von Hedwig Siebert. In der Adresse ist der Straßenname »Horst-Wessel-Strasse« durchgestrichen. Daneben steht handschriftlich der neue Name der Straße. Der Brief ist handschriftlich mit dunkler Tinte geschrieben und unterschrieben.
Auf der Rückseite steht die Antwort aus der Heil- und Pflegeanstalt Hadamar. Sie ist mit Bleistift geschrieben und schwer lesbar.

List Hedwig Siebert z odpowiedzią do instytucji i domu opieki Hadamar z dnia 11 sierpnia 1945 r.

Archiwum Pamięci Hadamar. Nr ref. 12/K2978.

DOROTHEA KALIWE (z domu GRIESBACH) (1890–1967)

Das Foto ist sepiafarben und insgesamt recht dunkel. Dorothea Kaliwe hält ein Baby in den Armen. Das Baby trägt einen hellen Strampler und blickt aufmerksam zu Dorothea auf. Dorothea trägt dunkle Kleidung und blickt lächelnd auf das Baby herab. Rechts neben den beiden steht Dorotheas Tochter Ursula. Sie trägt einen Damenhut und einen dunklen Mantel mit einem Halstuch. Sie blickt lächelnd auf das Baby herab.

Dorothea Kaliwe została przekazana swojej rodzinie. Przeżyła i zmarła w 1967 roku w mieszkaniu swojej córki, z którą mieszkała od czasu swojego uratowania.

Na zdjęciu Dorothea Kaliwe (po lewej) trzyma swoją nowo narodzoną wnuczkę Ursulę Zobel. Po prawej stronie widoczna jest córka Dorothei, Ursula Zobel. Zdjęcie zostało zrobione w grudniu 1934 roku w zakładzie opiekuńczym i domu spokojnej starości w Lüneburgu.

Zdjęcie Ursuli i Theo Zobelów, wykonane przed 1944 r.

ArEGL 64.

Das Dokument ist gelocht und weist einige kleinere Flecken auf. Eine Tabelle mit zwei dünnen Spalten und einer dicken Spalte ist vorgedruckt. Die beiden dünnen Spalten sind mit Monat und Tag überschrieben. In der dicken Spalte daneben sind mit blauer Tinte schwer lesbare handschriftliche Bemerkungen über Käte eingetragen.

Fragment historii choroby Käte.

NLA Hanover Nds. 330 Lüneburg Acc. 2004/134 n. 02912.

Dzieci przeniesione do Eben-Ezer musiały być w wieku szkolnym. Młodsze i starsze dzieci nie miały szans na ucieczkę w ten sposób – z jednym wyjątkiem: Erika (urodzona w 1940 r.) została przeniesiona do Eben-Ezer, mimo że miała zaledwie cztery lata. Willi Baumert zdecydował, że nie powinna być oddzielona od swojej starszej siostry Käte (urodzonej w 1938 r.). W ten sposób obie siostry przeżyły pobyt na »oddziale dziecięcym« w Lüneburgu.

Friedy Neumann nie udało się uratować. Chociaż jej ojciec próbował wszystkiego, aby dostała się do Bethel, została zamordowana przez Williego Baumerta.

Das ist ein Schwarz-Weiß-Foto. Hilda sitzt in einem Korbstuhl in einem Garten. Sie trägt ein dunkles Kleid und lange geflochtene Zöpfe. Nach rechts angelehnt blickt sie in die Kamera. Auf ihrem Schoß sitzt seitlich Frieda. Frieda trägt ein helles kurzärmeliges Kleid und hält eine Hand von Hilda. Frieda guckt nach links aus dem Bild heraus.

Frieda Neumann siedząca na kolanach swojej starszej przyrodniej siostry Hildy Janssen, prawdopodobnie w dniu 17. urodzin Hildy, 4 maja 1931 r.

Własność prywatna rodziny Alpha.

Wniosek urlopowy Friedy Wernitz z dnia 2 grudnia 1942 r.

NLA Hanover Nds. 330 Lüneburg Acc. 2012/064 n. 2566.

Niektórzy rodzice zgodzili się nawet na sterylizację swojego dziecka, aby mogło ono opuścić »oddział dziecięcy«. Tak samo postąpili rodzice Ingeborg Wernitz z Lüneburga.

»26 września 1942 r. pani Wernitz zgłosiła się do urzędu zdrowia miasta Lüneburg […] i poprosiła o zwolnienie swojej córki Ingeborg Wernitz z placówki. Ona i jej mąż nie zgadzali się na umieszczenie córki w placówce i nigdy nie wyraziliby na to zgody. Córka mogła być pod opieką w domu, co było tańsze, ponieważ w placówce nic się nie uczyła. Matka zapewniłaby jej również dobrą opiekę. 3 października 1942 r. Urząd Opieki Zdrowotnej w Lüneburgu wysłał pismo z prośbą o informację, czy I. W. mogłaby zostać zwolniona, gdyby poddała się sterylizacji«.

NLA Hanover Nds. 330 Lüneburg Acc. 2012/064 n. 2566.

Ingeborg Wernitz została poddana sterylizacji 21 stycznia 1943 r. w wieku 14 lat, a następnie wypisana z »oddziału dziecięcego« 26 lutego 1943 r.